بررسی بازتاب هویت ملی در طراحی بسته‌بندی ایران با تأکید بر مؤلفۀ خط فارسی (مطالعه موردی: بسته‌بندی‌های برگزیدۀ محصولات مواد غذایی دوسالانۀ طراحی گرافیک ایران "سرو نقره‌ای")

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

2 استادیار گروه گرافیک، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

چکیده

هدف از این پژوهش، تحلیل و بررسی بازتاب هویت ملی در طراحی بسته‌بندی ایران با تأکید بر مؤلفۀ خط فارسی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان هویت ملی ایرانیان است. پرسش اصلی تحقیق این است که موضع و گرایش طراحان بسته‌بندی برگزیدۀ محصولات مواد غذایی دوسالانۀ طراحی گرافیک ایران "سرو نقره‌ای" در رابطه با بازتاب نوشتار فارسی و اعمال معیارها و هنجارهای خط و خوشنویسی فارسی در آثارشان چیست. روش تحقیق در مقالۀ حاضر توصیفی تحلیلی است. روش گردآوری داده‌ها ترکیبی از شیوۀ فیش‌برداری و تصویرخوانی و همچنین مشاهدات میدانی از طریق ارائۀ پرسش‌‌نامۀ باز و مصاحبه با مخاطبان است. تجزیه و تحلیل یافته‌ها نیز کیفی است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد، در نمونه‌های موفق حروف‌نگاری بسته‌بندی‌ها ضمن بازتاب هویت برند، معرّف مؤلفۀ مهمِ هویت فرهنگی ایرانیان یعنی خط فارسی و هنجارها و خصوصیات زیبایی‌شناسانۀ آن است. ولیکن در تقابل با آن چالش‌هایی انتقال مفاهیم و معانی موردنظر را تحت تأثیر قرار داده و ارتباط خط و حروف‌نگاری فارسی با مخاطبان ایرانیِ فارسی زبان را با اختلال روبرو ساخته، که بدین شرح است: 1. فقدان (و یا) ضعف بهره‌گیری از خط و نوشتار فارسی در طرح و ارجحیت استفاده از نوشتار لاتین؛ 2. استفاده از قلم‌هایی با کیفیات بصریِ متأثر از هندسه، تناسبات و روحیۀ خط و خوشنویسی عربی؛ 3. شباهت بسته‌بندی‌ها و حروف‌نگاری آن‌ها به نمونه‌های دیگر و نداشتن هویت مستقل.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigating the Reflection of National Identity in Packaging Design with a Focus on the Component of Persian Calligraphy (Case Study: the Selected Packaging of Food Products in Iran’s Biennial Graphic Design “Silver Cypress”)

نویسندگان [English]

  • Mohammad Zaryabi 1
  • Hossein Abeddoust 2
1 M.A. Student in Art Research, Faculty of Art and Architecture, University of Guilan, Rasht, Iran
2 Assistant Prof., Graphic group, Faculty of Art and Architecture, University of Guilan, Rasht, Iran
چکیده [English]

This research aims to explore and analyze how national identity is reflected in packaging design in Iran, focusing on Persian calligraphy as an important component of Iranian national identity. The study primarily seeks to specify the approach of the designers of the selected food packaging in the Iranian graphic design biennial “Silver Cypress” to use Persian texts and adhere to the norms and standards of Persian calligraphy and penmanship in their work. The research method employed in this paper is a descriptive-analytical method. The data collection method is a combination of the method of taking notes and reading pictures, and on-site observations conducted through open-ended questionnaires and interviews. The results were analyzed qualitatively. The research results show that in successful cases, packaging typographies represent the important component of Iranian cultural identity, i.e. Persian calligraphy, and its esthetic norms and characteristics, while reflecting brand identity. However, there are challenges in conveying concepts and meanings that distort the relationship between Persian typography and calligraphy and Iranian audiences in the following ways: 1. Lack and/or weakness in using Persian calligraphy and penmanship in design and preference for Latin text; 2. The use of shorthand with visual features influenced by the geometry, proportions and spirit of Arabic calligraphy and penmanship; 3. The similarity of the packages and their typographies to other cases and the lack of an independent identity.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Reflection Approach
  • National Identity
  • Package Designing
  • Iran
  • Persian Calligraphy

مراجع

  1. آبادیان، حسین (1388). مؤلفه‌های هویت ملی در برخی آثار مکتوب نیمۀ نخست دورۀ قاجار. نشریۀ تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری، 3، 1-20.
  2. آرمسترانگ، هلن (1385). تئوری‌های طراحی گرافیک. ترجمۀ مرجان زاهدی. تهران: نشر مشکی.
  3. اسلامی ندوشن، محمدعلی (1338). بیماری زبان. نشریۀ یغما، 132، 166-169.
  4. اشرف، احمد (1398). هویت ایرانی: از دوران باستان تا پایان پهلوی؛ احمد اشرف و دو مقاله از گراردو نیولی و شاهپور شهبازی، گردآوری و ترجمۀ حمید احمدی. تهران: نشر نی.
  5. اشرف نظری، علی (1390). ایران فرهنگی، هویت و تمدن: ظرفیت‌سنجی معرفتی در کتاب فرهنگ، هویت و تمدن از چشم‌انداز ایران فرهنگی. تهران: انتشارات تمدن ایرانی.
  6. افضل طوسی، عفت السادات و حسن‌پور، مریم (1391). نقش نمادهای آیینی و دینی در نشانه‌های بصری گرافیک معاصر ایران. فصلنامۀ مطالعات ملی، 49، 135-162.
  7. افضل طوسی، عفت السادات (1385). بررسی تغییرات نوشته (حروف‌گذاری) در پوستر. نشریۀ هنرهای زیبا، 26، 109 –
  8. الکساندر، ویکتوریا دی (1396). جامعه‌شناسی هنرها: شرحی بر اشکال زیبا و مردم‌پسند هنر. ترجمۀ اعظم راودراد. تهران: مؤسسۀ تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن.
  9. باباوند، سعید (1388). سخنی در چیستی و پیدایی خردورزی و گرافیک و آنگاه نگاهی به وضعیت جامعة ایران. در کتاب اردیبهشت 1: گزیده مقاله‌های نخستین فراخوان پژوهشی طراحی گرافیک ایران. گردآورنده: انجمن صنفی طراحان گرافیک ایران. تهران: انتشارات یساولی.
  10. -بابایی‌فرد، اسداله (1393). بحران هویت در جامعۀ معاصر ایران؛ رویکردی نظری. تهران: انتشارات چاپخش.
  11. باورز، جان (1391). مقدمه‌ای بر طراحی 2 بعدی. ترجمۀ سودابه صالحی و مرجان زاهدی. تهران: انتشارات حرفۀ هنرمند.
  12. بقایی، محمد (1385). تصحیف غرب‌زدگی در جست‌وجوی هویت ملی. تهران: نشر نامک.
  13. بهزادی، بهروز (1396). بیشترین آسیب را رسانۀ ملی به زبان فارسی زد. روزنامۀ ایران، 6739، 13.
  14. پژوهش‌نیا، معصومه و جعفری، علی‌اکبر (1400). تجلی هویت ملی در اشعار فارسی کتیبه‌های دورۀ صفوی در شهر اصفهان (10 تا 12 هـ. ق). فصلنامۀ مطالعات ملی، 85، 49-70.
  15. پهلوان، فهیمه (1390). درآمدی بر تحلیل عناصر تصویری در آرم: بررسی عناصر تصویری در آرم‌های دولتی، با رویکردی به روش‌های نشانه‌شناسی. تهران: انتشارات دانشگاه هنر.
  16. جناب، بیژن؛ فرهادی، امراله؛ عباسی، مجید؛ مصطفی‌زاده، علیرضا و دیرین، مهرزاد (1395). بیانیۀ هیئت داوران در سومین سالانۀ اهدای جوایز و معرفی آثار برگزیدۀ سال بسته‌ها، دبیر رویداد: ایمان آل مظفر، تهران: مجتمع چاپ هودیس پارس.
  17. جوانی، اصغر؛ خزایی، محمد و کلاه‌کج، منصور (1395). چیستی هویت بصری ایرانی از منظر گرافیک. نشریۀ باغ‌نظر، 40، 35-44.
  18. حاجیانی، ابراهیم (1379). تحلیل جامعه‌شناختی هویت ملی در ایران و طرح چند فرضیه. فصلنامۀ مطالعات ملی، 5، 193-228.
  19. خان‌محمدی، کریم (1388). عناصر فرهنگی پایداری ایرانیان. فصلنامۀ مطالعات ملی، 38، 3-26.
  20. خان‌محمدی، کریم (1387). عناصر پایداری فرهنگ ایرانی در مواجهه با فرهنگ‌های بیگانه در کتاب چکیدۀ مقالات همایش بین‌المللی ایران فرهنگی: گذشته، حال و آینده. تهران: مؤسسۀ مطالعات ملی، مرکز تحقیقات هویت و تمدن آوا.
  21. خدایار، ابراهیم (1397). موانع و راهکارهای گسترش خط، زبان و ادب فارسی در کشورهای حوزۀ تمدنی مشترک با ایران. فصلنامۀ مطالعات ملی، 74، 3-21.
  22. خسروی، علیرضا (1391). پیشگفتار در کتاب دین، انقلاب و هویت با تأکید بر اندیشه‌های امام خمینی (ره). تهران: انتشارات تمدن ایرانی.
  23. خواجه سروری، غلامرضا (1391). بازتاب کارکرد هویت‌بخش زبان فارسی در شعر؛ مطالعۀ موردی سبک خراسانی و عراقی. در کتاب دین، انقلاب و هویت (با تأکید بر اندیشه‌های امام خمینی (ره)). به اهتمام علیرضا خسروی. تهران: انتشارات تمدن ایرانی.
  24. داودی، - (1390). خط و زبان پارسی، رمز هویت ملی: در گفت‌وگوی چندجانبة صاحب‌نظران زبان گفتاری معیار. نشریۀ رشد آموزش زبان و ادب فارسی، 97، 3-11.
  25. داسون، کاترین (1390). روش‌های کاربردی تحقیق. ترجمۀ مجیدرضا داوری، جمشید امانی و مصطفی قاضی‌زاده. تهران: انتشارات هرمس.
  26. دلخوشیان، مجتبی (1392). خانوادة فونت. در کتاب اردیبهشت 3. مقاله‌های سومین فراخوان پژوهشی طراحی گرافیک ایران. تهران: انتشارات کتاب آبان.
  27. رابینسون، آندرو (1394). تاریخ خط: داستان نگارش. ترجمۀ مهردخت وزیر پورکشمیری و زهره میرحسینی. تهران: نشر کتابدار.
  28. راودراد، اعظم (1388). نگاهی جامعه‌شناختی به فیلم‌های حاتمی‌کیا. دوفصلنامۀ جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، 1(1)، 97-126.
  29. راودراد، اعظم (1377). جامعه‌شناسی هنر و جایگاه آن در حوزة جامعه‌شناسی معاصر. نشریۀ هنرهای زیبا، 3، 20-24.
  30. زاهد، سید سعید (1388). جهانی‌شدن، فرهنگ و هویت ملی ایرانیان. در کتاب مجموعه مقالات هویت ایرانی همایش گفتمان ایرانیان (EPUB). به کوشش بهمن معظمی. تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی.
  31. زمردی، حمیرا (1392). نظریة نشانه‌شناسی حروف در متون فارسی. تهران: انتشارات زوار.
  32. سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی (1398). تصویرسازی آموزشی و تایپوگرافی. تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران.
  33. صحت، سیدحسن (1398). برآیند تعامل اثربخش دیپلماسی عمومی و رسمی در تأمین منافع عمومی. تهران: انتشارات راه ابریشم.
  34. عباسی، مجید (1394). تایپوگرافی، کارکرد یا شکل. نشریۀ طراحی گرافیک ایران نشان، 33، 6-7.
  35. عطارزاده، بهزاد (1399). تصویر تاریخی هویت ملی ایرانی در دورة باستان و دورة میانه». فصلنامۀ مطالعات ملی، 82، 47-68.
  36. فضائلی، حبیب‌الله (1392). تعلیم خط. تهران: سروش (انتشارات صداوسیما).
  37. فضائلی، حبیب‌الله (1362). اطلس خط (تحقیق در خطوط اسلامی). اصفهان: انتشارات مشعل.
  38. فهیمی‌فر، علی‌اصغر؛ پورمند، حسنعلی و مستشرق، محمدجعفر (1398). بررسی بازتاب هویت ملی در سینمای ایران (با تحلیل فیلمنامۀ آژانس شیشه‌ای، ناخدا خورشید و جدایی نادر از سیمین). دوفصلنامۀ جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، 11(2)، 109-127.
  39. قاسملو، مجتبی (1392). تاریخ فشردۀ خط و خوشنویسی: چگونگی پیدایی و تحول خط از تصویرنگار تا نستعلیقو تهران: انتشارات سخن.
  40. قربانی، قدرت‌الله (1391). هویت ملی از دیدگاه شهید مطهری. در کتاب دین، انقلاب و هویت (با تأکید بر اندیشه‌های امام خمینی (ره)). به اهتمام علیرضا خسروی. تهران: انتشارات تمدن ایرانی.
  41. قلیچ‌خانی، حمیدرضا (1392). درآمدی بر خوشنویسی ایرانی. تهران: انتشارات فرهنگ معاصر.
  42. قلیچ‌خانی، حمیدرضا (1390). فرهنگ واژگان و اصطلاحات خوشنویسی و هنرهای وابسته. تهران: انتشارات روزنه.
  43. کبیری، افشار (1389). بررسی تحولات تاریخی هویت ملی در ایران. نشریۀ پژوهشنامه، 59، 139-186.
  44. کریمی، علی و گرشاسبی، رضا (1399). توده‌های بدخیم بر پیکرۀ زبان پارسی: فرسایش هستی و کیستی ایرانی. فصلنامۀ مطالعات ملی، 81، 3-26.
  45. کریمی‌پور، زهرا و شریف‌زاده، محمدرضا (1396). مؤلفه‌های فرهنگ محور در طراحی بسته‌بندی ایران. دوفصلنامۀ هنرهای صناعی اسلامی، 2(1)، 67-76.
  46. کلاه‌کج، منصور (1398). جستاری در هویت‌نمایی ملی، 50 سال گرافیک معاصر ایران (مقطع زمانی 1340 تا 1390). فصلنامۀ مطالعات ملی، 79، 139-156.
  47. کهوند، مریم (1397). خوانابودن یا ناخوانابودن، مسئله این است!. فصلنامۀ هنرهای تصویری حرفه هنرمند، 68، 53-65.
  48. کهوند، مریم (1390). تایپوگرافی؛ دامنه و محدوده. فصلنامۀ هنرهای تصویری حرفۀ هنرمند، 38، 28-39.
  49. گودرزی، حسین (1391). کارکرد هویت‌بخش مذهب شیعه در حوزۀ صفویه. در کتاب دین، انقلاب و هویت (با تأکید بر اندیشه‌های امام خمینی (ره)). به اهتمام علیرضا خسروی. تهران: انتشارات تمدن ایرانی.
  50. گیوی، مجتبی (1397). شناسایی ابعاد گرافیکی تأثیرگذار بسته‌بندی بر میزان بازاریابی و فروش. نشریۀ علمی علوم و فنون بسته‌بندی، 33، 50- 63.
  51. لک، منوچهر (1384). امام خمینی (ره) و بازسازی هویت ملی. در کتاب زبان و هویت. به کوشش حسین گودرزی. تهران: مؤسسۀ مطالعات ملی، تمدن ایرانی.
  52. مثقالی، فرشید (1396). تایپوگرافی (حروف‌چینی). تهران: چاپ و نشر نظر.
  53. محمدپور لیما، هرمز (1388). نگاهی جامعه‌شناختی به هویت. قم: انتشارات ملینا.
  54. محمودی، سیدمحمود (1390). مدیریت اطلاعات و حروف در بسته‌بندی. نشریۀ علمی علوم و فنون بسته‌بندی، 7، 4-15.
  55. مدرسی، فاطمه (1384). زبان پارسی و رمز ماندگاری آن. در کتاب زبان و هویت. به کوشش حسین گودرزی. تهران: مؤسسۀ مطالعات ملی، تمدن ایرانی.
  56. معنوی‌نژاد، میترا (1393). بن‌مایه‌های زیبایی‌شناسی در آثار خوشنویسی خطوط پهلوی و شکستۀ نستعلیق. تهران: انتشارات دانشگاه الزهرا.
  57. ملکی، سپیده؛ اسداللهی، مصطفی و شاهرودی، فاطمه (1395). بازنمایی هویت ملی ایران در طراحی گرافیک با تأکید بر عصر جهانی‌شدن. فصلنامۀ مطالعات ملی، 67، 69-82.
  58. میرسپاسی، علی (1398). تأملی در مدرنیتۀ ایرانی/بحثی دربارۀ گفتمان‌های روشنگری و سیاست مدرنیزاسیون در ایران. ترجمۀ جلال توکلیان. تهران: انتشارات طرح نو.
  59. نجابتی، مسعود (1397). خط در گرافیک، تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب‌ها درسی ایران.
  60. نصری، قدیر (1387). مبانی هویت ایرانی. تهران: انتشارات مؤسسۀ مطالعات ملی، تمدن ایرانی.
  61. نواصری، عبدالرضا (1399). هویت ملی در گفتمان‌های معاصر ایران. تهران: گام نو.
  62. نوایی، ابتهاج (1388). گسست فرهنگی و بحران هویت در کتاب مجموعه مقالات هویت ایرانی همایش گفتمان ایرانیان (EPUB)، به کوشش بهمن معظمی. تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی.
  63. نیکنام، مژگان (1398). هویت مبانی، نظریات، انواع و چشم‌اندازها. تهران: انتشارات تزکیه.
  64. هامونی، امید (1395). طراحی حروف برای فونت فارسی. تهران: انتشارات فاطمی.
  65. هسکت، جان (1398). دیزاین. ترجمۀ منظر محمدی. تهران: نشر مشکی.
  66. Ambrose, G., & Harris, P. (2017). Packaging the brand: the relationship between packaging design and brand identity. Bloomsbury Publishing.
  67. Blankenship, S. (2003). Cultural considerations: Arabic calligraphy and Latin typography. Design Issues, 19(2), 60-63.
  68. Boukerroui, M. T. (2013). Calligraphy: A Vehicle to Self-Reflection, Boston: Boston University.
  69. Damayanti Adisasmito, N. (2018). The Reflection of Society Culture in Visual Art Illustration of Javanese Manuscript. MUDRA Journal of Art and Culture, 33, 374-382.
  70. Hannah, J. (2021). What Is Typography, And Why Is It Important? A Beginner’s Guide. Career Foundry, 25 Sep 2021, <https://careerfoundry.com/en/blog/ui-design/beginners-guide-to-typography/>.
  71. Karimifar, M. (2017). Marfa: a culturally respectful Perso-Arabic and Latin multi-script typeface. The University of Texas at Austin, August 2017.
  72. Khalid Mahmood, A. (2013). Expressions of Arabic Calligraphy in Arabic Typography for a Cultural Identity of the Visual Arabic Script. The London Art as Cultural Diplomacy Conference 2013, August 2013, 1-10.
  73. Md Saad, K., & Zaffwan Idris, M. (2014). The Effectiveness of Typography in Packaging Design for Smes Food Industries. Conference Proceeding: 1st International Conference on Creative Media, Design & Technology (REKA2014), 1-8.
  74. Mohamed, N. A., & Youssef, K. T. (2014). Utilization of Arabic calligraphy to promote the Arabic identity in packaging designs. Arts and Design Studies, 19, 35-49.
  75. Morphy, H.; Perkins, M. (2006). The Anthropology of Art, Massachusetts: Blackwell Publishing Ltd.
  76. Turgut, Ö. P. (2014). Calligraphic forms in contemporary typographic design. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 122, 40-45.
  77. Phillipson, R. (2012). Linguistic imperialism, Oxford: Oxford University Press.

 

  1. URLs:
  2. URL1: https://www.digikala.com/brand/b-a/ (Access Date: 2021/08/11)
  3. URL2: https://www.facebook.com/Daraboliveoil (Access Date: 2021/08/11)
  4. URL3: http://basteha.com/package/552/مرباهای-شانا (Access Date: 2021/08/11)
  5. URL4: https://www.digikala.com/brand/delato/ (Access Date: 2021/08/13)
  6. URL5: http://basteha.com/package/796/بسته-بندی-زعفران-نتاسف (Access Date: 2021/08/16)
  7. URL6: https://www.digikala.com/brand-landing/bonmano/ (Access Date: 2021/08/20)
جامعه شناسی هنر و ادبیات
دوره 13، شماره 2
دوره سیزدهم، شماره دوم. پاییز و زمستان ۱۴۰۰
اسفند 1400
صفحه 179-207

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار