نقش ادبیات داستانی در بررسی آثار هنری بر پایۀ نظریۀ جامعه‌شناسی واثنو (مطالعۀ موردی: نگارگری صفوی و رمان نام من سرخ اثر اورهان پاموک)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه تاریخ هنر، دانشکده تاریخ، دانشگاه فلورانس، ایتالیا

10.22059/jsal.2023.344911.666164

چکیده

عصر صفوی به عنوان یکی از درخشان‌ترین دوره‌های هنری در ایران، با حمایت پادشاهان از هنرمندان همراه بود. نقل و انتقالات سیاسی این دوره، باعث آشنایی بیشتر هنرمندان شرقی با هنر غرب شد. پژوهش حاضر ضمن بررسی جوانب بصری و نظری نگارگری صفوی از دیدگاه رمان «نام من سرخ» بر پایۀ جامعه‌شناسی واثنو، تفاوت‌های بین دو مکتب هرات و تبریز دوم را بررسی نموده و نتایج به دست آمده را با یک قطعه «شکار» صفوی، تطبیق داده است. پاموک از فلسفۀ حاکم بر نگارگری ایرانی و تفاوت آن‌ با نقاشی غرب آگاهی داشته و در این رمان، وجودِ اختلاف نظر بین دو دیدگاه سنتی و مدرن در کارگاه نقاشی امپراتوری عثمانی را واکاوی کرده است. اینکه اثر مذکور، پیرو کدام یک از مکاتب نگارگری صفوی است و چگونگی ارتباط آن با این مکتب از منظر جامعه‌شناسی، سؤالاتی است که در این پژوهش به آن‌ها پاسخ داده می‌شود. طبق نتایج به دست آمده، این اثر از نظر ترکیب‌بندی، مربوط به مکتب تبریز دوم می‌باشد و هنرمند در عین وفاداری به اصول نهادینه‌ شده در مکتب مدنظر، از نوآوری‌های هم‌عصر خود بهره برده است. نتایج این مقاله اهمیت ارجاع به ادبیات داستانی در نقد آثار هنری را به خوبی نمایش می‌دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The role of fiction in the study of works of art based on Wuthnow’s sociology (Case study: Safavid miniature and the novel My Name is Red)

نویسنده [English]

  • Yasaman Farhangpour
Department of Art History, Faculty of History, University of Florence, Italy
چکیده [English]

Safavid epoch, as one of the most brilliant eras in art periods in Iran, was along with the support of kings from artists. Meanwhile, the new political transfers and relations caused more acquaintance of Oriental artists with western art. The present research, while studying visual, ideological and sociological aspects of Safavid miniature from the viewpoint of the novel “My name: Red” based on Wuthnow theory, contrast the present differences between two miniatures schools of Herat and Tabriz II and the obtained results are matched with one of the miniatures without identification information left from this period. As per the novelist, he had been familiar with the philosophy governing Iranian miniature and its differences with western paintings and investigated the existing differences between traditional and modern views in the miniature workshop of the Ottoman Empire Palace. The points that how the said miniature was following one of the schools of Safavid miniature and how had been its relation with governing miniature school are discussed in this research. The findings of the present research indicate that from the composition viewpoint, this miniature belong to Tabriz II school and the artist, while being institutionalized with environmental conditions and principles, remains royal to the school in question and in some parts benefitted from his contemporaneous innovations. The findings of this article well indicate the importance of referring to fictions in artworks criticism.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Miniature
  • Safavid
  • Robert Wuthnow
  • Orhan Pamuk
  • Sociology
آژند، یعقوب (۱۳۷۳). نوآوری و تجدد در هنر صفوی.  نشریۀ هنرهای زیبا - هنرهای تجسمی، دوره ۷، ص ۴-۱۰.
آژند، یعقوب (۱۳۸۰). تاریخ ایران، دورۀ صفویان. تهران: جامی.
آژند، یعقوب (۱۳۹۳). مکتب نگارگری اصفهان. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد.
آیت‌اللهی، حبیب (۱۳۸۹). کتاب ایران، تاریخ هنر. تهران: الهدی.
بیرنگ، مریم و رضازاده، طاهر (۱۳۹۹). بازآفرینی روایت نقاشی ایرانی در رمان نام من سرخ اورهان پاموک، نامۀ هنرهای تجسمی و کاربردی، شماره ۲۹،ص ۹۳-۱۰۷.
پاموک، اورهان (۱۳۹۱). نام من سرخ. ترجمه: تهمینه زاردشت (۱۳۹۳). تهران: مروارید.
پاکباز، رویین (۱۳۸۵). نقاشی ایران از دیرباز تاکنون. تهران: زرین و سیمین.
جوادی، شهره (۱۳۸۵). بررسی جایگاه هنر دورۀ صفوی. باغ نظر، شماره ۵. ص ۶-۱۸.
سرافرازی، عباس و لعل‌شاطری، مصطفی (۱۳۹۴). تأثیر هنر چین بر مصورسازی کتاب در عصر ایلخانیان (۷۵۶-۶۶۳ ه.ق)، دوفصلنامۀ مطالعات تاریخی جهان اسلام. دوره ۳، شماره ۵، ص ۷۹-۱۰۸.
سیوری، راجر (۱۳۶۳). ایران عصر صفوی. ترجمه: کامبیز عزیزی (۱۳۷۴). تهران: نشر مرکز.
معمارزاده، محمد (۱۳۸۸). نقاشی عصر صفوی (مکتب تبریز و اصفهان). جلوۀ هنر، شماره ۲، ص ۳۹-۴۶.
شاد قزوینی، پریسا (۱۳۸۴). تأثیر شرق بر نقاشی اروپا. تهران: انتشارات دانشگاه الزهرا.
صادقی ‌نیا، سارا و حصاری، الهام (۱۳۹۶). بررسی تطبیقی ساختار ترکیب­بندی در نگارگری مکتب تبریز دوم و مکتب عثمانی، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، دوره ۸، شماره ۲۷، ص۱۰۷-۱۳۰.
عباسی‌فر، شبنم و محرمی، رامین (۱۴۰۰). ترامتنیت رمان «نام من سرخ» اورهان پاموک با خسرو و شیرین گنجۀ نظامی، مطالعات شهریار پژوهی، شهریور ۱۴۰۰، شماره ۳۳، ص ۴۵۶-۴۷۷.
فیضی، هاجر (۱۳۹۵). بازتاب بوطیقای فرهنگ ایرانی در رمان نام من سرخ، ادبیات فارسی، شماره ۳۳، ص ۲۵-۴۸.
فریه، ر.دبلیو (۱۳۷۴). هنرهای ایران. ترجمه: پرویز مرزبان (۱۳۷۴). تهران: نشر و پژوهش فرزان‌فر.
قلی پور، حسن و حاصلی، پرویز (۱۳۸۹). بررسی تأثیر روابط فرهنگی با اروپا بر نقاشی مکتب اصفهان، دو فصلنامۀ علمی پژوهش هنر، دوره ۹، شماره ۱۷، ص ۱۶-۱.
کریمیان، حسین و جایز، مژگان (۱۳۸۶). تحولات ایران عصر صفوی و نمود آن در هنر نگارگری، دو فصلنامۀ مطالعات هنر اسلامی، شماره ۷، ص ۸۸-۶۵.
کن‌بای، شیلا (۱۳۸۹).  نقاشی ایرانی (۱۳۷۸). ترجمه مهدی حسینی، تهران، دانشگاه هنر.
لعل شاطری، مصطفی (۱۳۹۵). ناتورالیست رئالیسمی در آثار کمال‌الدین بهزاد (مطالعۀ موردی هرات عصر تیموری)، خراسان بزرگ، شماره ۲۴، ص ۱۵-۲۸.
 نظرلی، مائیس (۱۳۹۱). جهان دوگانۀ مینیاتور شرقی، ترجمه: عباس­علی عزتی (۱۳۹۳)، تهران: متن.
نامدار، زهره (۱۳۹۱). بررسی تزئینات اسلیمی در مینیاتورهای دورۀ صفوی؛ فصلنامۀ علمی-پژوهشی نقش‌مایه، سال پنجم، شماره ۱۲، ۷۳-۸۳.
Curatola, Giovanni. (2005). Un tappeto da re. Il tappeto di caccia del museo Poldi Pezzoli. 15-29.
De Vecchi, Pier Luigi et al. (1999). I tempi dell’arte. Milan: Bompiani.
Fontana, Maria Vittoria. (1986). La leggenda di Bahram Gur e Azada. Napoli: Istituto Universitario Orientale.
Lentz, Thomas.W, et al. (1989). Timur and the Princely Vision: Persian Art and Culture in the Fifteenth Century. Washington, DC: Arthur M. Sackler Gallery and Smithsonian Institution Press.
Pamuk. Orhan (2002). My Name Is Red. London: Faber and Faber.
سایت اینترنتی:
 کن بای، شیلار (۱۳۹۰). عصر طلایی هنر ایران؛ ترجمه حسن افشار. https://article.tebyan.net/194645/. تاریخ آخرین بازیابی: ۱۸/۳/۱۳۹۹
رمضان ماهی، سمیه (۱۳۹۶). نقش شکار در هنرهای اسلامی. https://article.tebyan.net/352955/. تاریخ آخرین بازیابی: ۲۶/۳/۱۳۹۹.