تحلیل گفتمان فرودستی: بازنمایی عکاسانۀ فرودستان در ایران از دهۀ 1350 تا دهۀ 1390

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه هنر تهران

2 استادیار گروه عکاسی دانشگاه هنر تهران

3 دکتری جامعه‏ شناسی و استادیار دانشگاه هنر تهران

10.22059/jsal.2023.357309.666235

چکیده

عکاسی مستند اجتماعی ایران، سهم اندکی در بازنمایی مسئلۀ فرودستی داشته است؛ و بر خلاف ادعای ثبت صریح و بی دخل و تصرف، آنچه از فرودستی بازنمایی می‌کند، متکی بر گفتمان‌های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی است. هدف مقالۀ حاضر تحلیل بازنمایی عکاسانۀ فرودستی در بستر گفتمان‌های هژمونیک سال‌های انقلاب و پس از آن است. بدین منظور عکس‌های مستند اجتماعی ایران بین دهه‌های 1350 تا 1390 به روش تحلیل گفتمان، مورد تحلیل واقع شدند. با نمونه‌گیری هدفمند از عکس‌های مستند اجتماعی ایران، نشان داده می‌شود که گفتمان فرودستی به تعبیر فوکو با برجسته‌سازی چه گزاره‌هایی در هر دهه صورت‌بندی شده و عکاسی به عنوان آپاراتوس نهادی، چگونه آن را بازنمایی کرده است. نتایج این مقاله نشان داد که بازنمایی عکاسانۀ گفتمان فرودستی به سه دورۀ متمایز قابل تفکیک است؛ اول، بازنمایی فرودستان با گزارۀ اصلی «رنجبر انقلابی» و «مستضعف» در گفتمان اجتماعی دهۀ 1350، اغلب با بازنمایی بدن‌هایی آرمانی و انقلابی به مثابه نمادی از مقاومت به صحنه انقلاب فرا‌خوانده شدند. دوم، بازنمایی فرودستان با گزارۀ اصلی «قشر آسیب‌پذیر» در گفتمان فرهنگی، اغلب با بازنمایی بدن‌هایی منفعل، بیکار و معرف معصومیت از دست‌رفته در جامعۀ هنجارمند دهۀ 1370 با صورتی استحاله‌یافته به گالری‌ها راه یافتند. سوم بازنمایی فرودستان با گزارۀ اصلی «نابهنجار»، «کمتر برخوردار» یا «گروه‌های غیرمولد» در گفتمان سیاسی دهۀ 1390، اغلب با بازنمایی بدن‌هایی گروتسک و اگزوتیک به مثابه گروه‌های بالقوه بزهکار یا مجرمان، با فروکاست به ابژۀ ناکارمدِ جامعۀ مصرفی با تبعید به نا‌‌مکان‌هایی دور از جامعه به انقیاد درآمده و نامرئی شدند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Discourse Analysis of Subalternity: Photographic Representation of Subalterns in Iran (1970-2010)

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Zahra Amirebrahimi Khoshmehr 1
  • mehdi Moghimnejad Hosseini 2
  • Mohammad Reza Moridi 3
1 Tehran University of Art,
2 Assistant Professor at Faculty of Visual ART Tehran University of Art of Tehran University of Art
3 Assistance Professor, Tehran Art University, Iran.
چکیده [English]

Social documentary photography of Iran has a small contribution in representing the problem of subalternity and contrary to the claim of pure depiction, the photographic representation of subalternity relies on social, cultural and political discourses. The aim of this article is to analyze the discourse of subalternity in its photographic representation. For achieving this, the social documentary photos of Iran between the 1970s and 2010s, have been studied by purposive sampling in the qualitative method of discourse analysis. According to Foucault's interpretation it is shown how photography as an institutional apparatus has represented the discourse of Iran’s subalternity which have been formulated by foregrounding some statement in each decade. The results of this article showed that the photographic representation of the discourse of subaleternity can be divided into three distinct periods; First, the representation of the subaltern with the main statement of "proletarit" and "mustazaf" in the social discourse of the 1970s were often called to the scene of the revolution by representing ideal bodies as a symbol of resistance. Second, the representation of the subaltern with the main proposition of "vulnerable class" in the cultural discourse of the 1990s, which often becoming visible in a metamorphosed form in the gallery by the representation of passive and idle bodies with the lost innocence. Third, the representation of the subaltern with the main statement of "abnormal", "less privileged" or "unproductive groups" in the neoliberalism discourse of the 2010s, often became subjugated and invisible as potential criminals by the representation of grotesque and exotic bodies, then being exiled to places far away from the consumer society.

کلیدواژه‌ها [English]

  • discourse analysis
  • Michel Foucault
  • subaltern
  • representation
  • Iran's social documentary photography

مراجع

آذری ازغندی، هادی (1397). مفهوم عکس در گذار از منطق ارتباطی گفتمان‌های انقلاب اسلامی ایران (1357 تا 1386). رساله دکتری پژوهش هنر، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس.
اسمارت، بری (1385). میشل فوکو. ترجمه لیلا جوانشانی و حسن چاوشیان، تهران: اختران.
امیری، ساره و مریدی، محمدرضا (1398). اسطوره فقر در سینمای ایران: تحلیل نشانه‌شناختی فیلم ابد و یک روز. نشریه جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، بهار و تابستان 1398، دوره یازدهم، شماره 1، صص 47ـ65.
برومند، منصور و ستاری، محمد (1398). عکاسی و عکس در فرآیند مدرنیتة ایرانی (بررسی نقش دوربین در فرآیند مدرنیته‌ی ایرانی مابین انقلاب سفید و انقلاب اسلامی). هنر و معماری: نشریه هنرهای زیبا ـ هنرهای تجسمی، شماره 77، صص 105ـ116.
بیات، آصف (1400). سیاست‌های خیابانی، جنبش تهی‌دستان در ایران. ترجمه سید اسداله نبوی چاشمی، تهران: شیرازه کتاب ما.
پیرونذیری، اشرف‌السادات (1397). فشارهای ساختاری و برسازی هویت جنسیتی در فیلم‌های سینمایی دهه‌ی 1370 شمسی (موردهای مطالعه: روزی که زن شدم، عروس آتش، دو زن). نشریه تغییرات اجتماعی ـ فرهنگی، زمستان 1397، سال پانزدهم، شماره 59، صص 17ـ30.
پیری، صدیقه (1395). بازسازی معنایی فقر: تحلیل گفتمان‌های تاریخی فقر در ایران. رساله دکتری جامعه‌شناسی توسعه اجتماعی روستایی، دانشگاه تهران.
حسن‌دخت‌فیروز، سیما (1400). مطالعه حوزه واژگانی فرودستان در سپهر سیاسی ـ اجتماعی ایران معاصر. رساله دکتری زبان‌شناسی، دانشگاه شهید بهشتی.
خاتمی، محمود (1394). مدخل فلسفه غربی معاصر. به اهتمام مریم سادات، تهران: علم.
دریفوس، هیوبرت؛ رابینو، پل (1379). میشل فوکو فراسوی ساخت‌گرایی و هرمونتیک. ترجمه حسین بشیریه، تهران: نی.
زین‌الصالحین، حسن و فاضلی، نعمت‌اله (1394). سیاست و بازنمایی (بررسی نقش ایدئولوژیک دوربین عکاسی و عکس در دوره‌ی پهلوی). هنر و معماری، نشریه هنرهای زیبا، هنرهای تجسمی، شماره 63، صص 79ـ92.
صادقی، علیرضا (1401). زندگی روزمرة تهی‌دستان شهری. تهران: آگاه.
کریمی، مرضیه (1390). بررسی عکاسی دورۀ پهلوی دوم با استناد بر آرشیو مجلات. پایان‌نامه ارشد عکاسی، دانشگاه تهران.
کسراییان، نصراله (1397). گذار. تهران: نظر.
فوکو، میشل (1380). نظم گفتار. ترجمه باقر پرهام، تهران: آگه.
فوکو، میشل (1392). تاریخ جنون. ترجمه فاطمه ولیانی، تهران: هرمس.
فوکو، میشل (1393). دیرینه‌شناسی دانش. ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران: نی.
محمدی، آرام (1399). عکاسی ایران، از بی‌رسانگی در دهۀ 1360 تا بیش‌رسانگی در دهۀ 1380؛ (چگونه عکاسی از اقتباس واقعیت بیرونی به بازتاب واقعیت رسانه‌ای رسید؟). رساله دکتری پژوهش هنر، دانشگاه هنر تهران.
مریدی، محمدرضا (1398). هنر اجتماعی، مقالاتی در جامعه‌شناسی هنر. تهران: آبان/دانشگاه هنر.
مقیم‌نژاد، مهدی (1393). عکاسی و نظریه: بررسی تطبیقی نظریه‌های ساختارگرایی و پساساختارگرایی در نقد عکس. تهران: اندیشه.
مورتون، استیفان (1392). گایاتری چاکراورتی اسپیواک. ترجمه نجمه قابلی، تهران: بیدگل.
میلز، سارا (1388). گفتمان. ترجمه فتاح محمدی، زنجان: هزاره سوم.
میلز، سارا (1389). میشل فوکو. ترجمه داریوش نوری، تهران: مرکز.
ناکلین، لیندا (1399). بدن تکه‌تکه‌شده؛ قطعه به مثابه استعاره‌ای از مدرنیته. ترجمه مجید اخگر. تهران: بیدگل.
ولز، لیز (1390). عکاسی: درآمدی انتقادی. ترجمه سولماز ختایی‌لر. تهران: مینوی خرد.
هال، استوارت (1391). معنا، فرهنگ و زندگی اجتماعی. ترجمه احمد گل‌محمدی، تهران: نی.
هوشمندزاده، پیمان (1394). صد. تهران: چشمه.
یورگنسن، ماریان و فیلیپس، لوئیز (1389). نظریه و روش در تحلیل گفتمان. تهران: نی.
Amiri, S., & Moridi, M. (2020). A Semiotic Analysis of The Poverty in The Iranian Cinema. Sociology of Art and Literature, 11(1), 47-65. [in persian]
Azari, H. (2018). The Photograph Concept Through Communicational Logic of Islamic Revelution Discources in Iran (1978-2008). PhD thesis. Faculty of Art $ Arichitecture. Trarbiat Modares University. [in persian].
Bayat. A. (2021). Street Politics. (Translated by Asadollah Nabavi), Tehran: Shirazeh Ketab Ma. [in persian].
Boggos, carl (1984). The Two Revolutions: Gramsci and the Dilemmas of Western Mexican. Boston: South End Press.
Boroumand, M. $ Sattari, M. (2019). Photography and Photographs in The Process of Iranian Modernity. Fine Art Magazine- Visual Art, Tehran University, 11(1), 47-66. [in persian].
Butler, J. (2007). Torture and The Ethics of Photography. Environment and Planing D: Society and Space,.25(6) 951-966, April 19.
Dreyfus. H. (2000). Michel Foucoult Beyond Structuralism and Hermeneutics. (Translated by Hossein Bashirieh). Tehran: Ney. [in persian].
Faucult, M. (1970). The Order of Things. London, Tavistock.
Faucult, M. (1982). The Subject and Power. Critical Inquiry, 8(4), 777-795.
Faucult, M. (1999). Larde du Disourse. (Translated by Bagher Parham). Tehran: Agah. [in persian].
Faucult, M. (2013). Madness and Civilization. (Translated by Fatemeh Valiani). Tehran: Hermes. [in persian].
Faucult, M. (2014). The Archaeology of Knowledge. (Translated by Nikou Sarkhosh & Afshin Jahandideh). Tehran: Hermes. [in persian].
Gramsci, A. (1971). Selections from the Prison Notebooks. Trans: Noell Smith. New York: International Publishers.
Hall, S. (1997). The Work of Representation. In Cultural Representation and Signifying Practice, Saga Publication.
Hall, S. (2012). Language, Culture and Society. (Translated by Ahmad Golmohammadi). Tehran: Ney. [in persian].
Hasandokhtfirouz. S. (2021). A Study of the Lexical Field of Subalternity in Iran’s Social and political Arena. PhD thesis, Shahid Beheshti Universty. [in persian].
Houshmandzadeh. P. (2015). 100. Tehran: Cheshmeh. [in persian].
Jorgensen. M. (2010). Discourse Analysis as Theory and Method. (Translated by Hadi Jalili). Tehran: Ney. [in persian].
Karimi. M. (2011). Researching the Photography of the Second Pahlavi Period Based on Magazine Archives. Master Thesis. Tehran University.
Kasraeian. N. (2017). Gozar. Tehran: Nazar. [in persian].
Khatami. M. (2015). Introduction to Contemporary Western Phiolosophy. Tehran: Elm. [in persian].
Louai, E. (2012). Retracing the Concept of Subaltern from Gramsci to Spivak. Historical Development and New Applications, in the African Journal History and Culture (AJHC), 4(1), 4-4, January 2012.
Miles. S. (2009). Discoures. (Translated by Fattah Mohamadi). Zanjan: Hezareh Sevom. [in persian].
Miles. S. (2010). Michel Foucault. (Translated by Daryoush Nouri). Tehran: Markaz. [in persian].
Moghimnejad. M. (2014). Photography and Theory. Tehran: Andisheh. [in persian].
Mohamadi. A. (2020). Iranian Photography from Immediacy in 1360s to Hypermediacy in 1380s. PhD thesis of Research Art. Tehran University of Art. [in persian].
Moridi. M. (2019). Social Art. Tehran: Aban/ Tehran University of Art. [in persian].
Nochlin. L. (2020). The Body in Pieces: The Fragment as a Metaphor of Modernity. (Translated by Majid Akhgar). Tehran: Bidgol. [in persian].
Morton. S. (2013). Gayatri Chakravorty Spivak. (Translated by Najmeh Ghabeli). Tehran: Bidgol. [in persian].
Piri. S. (2017). Conceptual Reconstruction of Poverty: Analysis of Historical Disourse in Iran. PhD Thesis, Social Science Faculty, Tehran University. [in persian].
Pironaziri. A. (1998). Structural Pressures and Construction of Gender Identity in Movies of the 1370s. Socio-Cultural Changes Journal, 15(59). 17-30. [in persian].
Quinn, P. (2015). Qualitative Research and Evaluation Methods. London: Sage Publication.
Sadeghi. A. (2021). Daily Life of Subalterns. Tehran: Agah. [in persian].
Samart. B. (2006). Michel Foucault. (Translated by L. Javanshani, $ h. Chavoshian). Tehran: Akhtaran.
Spivak, G. (2008). Can the subaltern speak? In rhe Postcolonial Studies Reader, Edited by Bill Ashcroft, Gareth Griffiths and Helen Tiffen. London and New York: routledge, 24-29.
Tagg, J. (1988). The Burden of Representation: Essays on Photographies and Histories. Publisher, University of Minnesota Press.
Wells. L. (2019). Photography: A Critical Introduction. (Translated by Solmaz Khatalie Lar). Tehran: Minuye Kherad. [in persian].
Zeynolsallehin, H.$ Fazeli, N. (2015). Politic and Representation. Fine Art Magazine- Visual Art, Tehran University, 63. 77-92.
جامعه شناسی هنر و ادبیات
دوره 15، شماره 1
(مربوط به بهار وتابستان 1402)
آذر 1402
صفحه 53-73

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار