واکاوی فولکلور مادی رنگ بر بستر فرهنگ عصر‌ صفوی (مطالعه موردی: مکتب کتاب‌آرایی ‌مشهد، نگاره‌های هفت‌اورنگ ابراهیم‌میرزا)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه پژوهش هنر دانشگاه نیشابور

2 دانشجوی کارشناسی ارشد. دانشگاه نیشابور- گروه پژوهش هنر

چکیده

در هر جامعه‌ای، با ‌توجه به ‌نوع ‌باورها و فرهنگ آن، رنگ‌ در زوایای گوناگون ‌زندگی و فعالیت‌های روزمرة مردم با رویکردی متفاوت به‌کار‌ رفته و بازتاب روحیة هر دوره ‌‌است. همچون ادیبان و نگارگران چیره‌دست ایرانی که از رنگ به‌‌‌مثابة ابزاری کارآمد در تصویرسازی، خیال‌پردازی و انتقال ‌مفاهیم بهره‌جسته‌اند و آثار ادبی‌ هنری بی‌نظیری را در تاریخ ایران خلق کرده‌اند که عناصر آن قابلیت ‌خوانش و درک فرهنگ ‌عامه آن دوران را فراهم‌ می‌سازد، از آن‌جمله نسخه هفت‌اورنگ ‌جامی ‌است که در مکتب کتاب‌آرایی ‌مشهد دوره‌ صفویه به‌تصویر‌ درآمده و به هفت‌اورنگ ‌ابراهیم‌میرزا معروف‌‌‌ است. علی‌رغم اهمیت بازشناسی فرهنگ ‌عامه ایرانیان از آثار برجای ‌مانده ادبی و هنری که دارای اهمیت ملی و جهانی‌اند ، به‌نظر ‌می‌رسد تا کنون پژوهشی که کاربرد رنگ را بر بستر فرهنگ ‌ایرانی در نگاره‌های هفت‌اورنگ جامی بررسی کرده باشد، انجام نپذیرفته ‌است. مسئله این است که: عنصر رنگ در نگاره‌های هفت‌اورنگ ابراهیم‌میرزا بازتاب چه عناصری از فرهنگ ‌عامه و زندگی ‌روزمره‌ ایرانیان در نیمة قرن ‌دهم هجری در دورة ‌صفویه ‌است؟ و کاربرد رنگ در نگاره‌ها، چه ‌رابطه‌ای با فرهنگ ‌عامه و زندگی‌ روزمره درباریان، شهریان، روستاییان، کاروانیان و عشایر در آن روزگار دارد؟ روش این‌پژوهش مبتنی بر تحلیل انسان‌شناختی و شیوه ‌گردآوری ‌اطلاعات، کتابخانه‌ای-اسنادی ‌‌است. یافته‌های ‌پژوهش نشان‌‌ می‌دهد که کاربرد رنگ در نگاره‌های هفت‌اورنگ ابراهیم‌میرزا، علاوه بر نمایش کیفیت عناصر مادی از قبیل پوشاک، ابزار(ادوات و دست‌بافته‌ها) و بنا، منطبق با فرهنگ ‌عامه و زندگی ‌روزمره مردمان دورة صفویهدورة ‌صفویه، برخی سنت‌های ‌‌رفتاری و گفتاری فرهنگ‌ عامه و زندگی‌ روزمره ایرانیان مربوط‌ به ‌طبقات درباری، شهری، روستایی و عشایری را با استفاده از تمایز رنگ‌ متناسب با فضای‌‌ نگاره نشان ‌داده اما این تمایز رنگ در نمایش‌‌زندگی‌کاروانیان دیده ‌‌نمی‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis of material folklore of the color in Safavid culture Case Study: Mashhad book designing school in Safavid Period, the paintings of Ibrahim Mirza’s Haft Awrang Manuscript

نویسندگان [English]

  • Farzaneh Farrokhfar 1
  • Zohreh Taher 2
1 Assistant Professor University of Neyshabur
2 MA student of Art Research, Art Faculty of Neyshabur University
چکیده [English]

In each society, according to its beliefs and culture, the use of color in different aspects of life and daily activities of people is used with a different approach and reflects the spirit of that period. As the master Iranian writers and painters who used color as an effective tool in illustration, imagination and transmission of concepts and created unique works of literature and art in the history of Iran, their elements provide readability and understanding of the popular culture of that time. One of them is Jami’s HaftAwrang, which was illustrated in Mashhad book designing school during Safavid period and is known as Sultan Ibrahim Mirza’s HaftAwrang. Despite the importance of recognizing Iranian popular culture from literary and artistic remnants, it seems, so far, there isn’t any study has examined the use of color in the context of Iranian culture in these paintings. The question is: Which colors and elements in the paintings of Ibrahim Mirza’s HaftAwrang reflects the culture, public life and daily life of Iranians in the mid-seventeenth century in Safavid period? And what’s the relation between the use of color in paintings and the popular culture and daily life of courtiers, citizens, villagers, caravans and nomads at that time?
The method of this research is historical-anthropological analysis and the method of collecting information is library-documentary.Findings show the use of color in these paintings, in addition to showing the quality of material elements such as clothing, tools (tools and handicrafts) and buildings, consistent with the popular culture and daily life of the Safavid period, it also expresses some of the behavioral and speech traditions of Iranian culture, in the court, urban, rural and nomadic classes in accordance with the space of the painting, but there is no distinction in the use of the color of the caravans.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Safavid Art
  • Mashhad School
  • Ibrahim Mirza’s Haft Awrang
  • Material Folklore of the color

مراجع

  1. قرآن کریم
  2. آژند، یعقوب .(1384).سیمایسلطان‌محمّدنقاش. تهران: فرهنگستان ‌هنر.
  3. برخورداری، راهله .(1391). بررسی مفهوم نور و رنگ(طلایی) در خاوران‌نامه. دانشکده‌هنرهای ‌تجسمی، اصفهان: دانشگاه‌هنر.
  4. پاکباز، رویین .(1388). نقّاشیایرانیازدیربازتاامروز. تهران: زر و سیمین.
  5. پورعلیخان، هانیه.(1380). دنیای اسرارآمیز رنگ‌ها. تهران: هزاران.
  6. تبرایی، اکرم.(1395). بازتاب ایرانیات در هفت‌اورنگ جامی. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد. دانشکده ‌ادبیات، سمنان: دانشگاه سمنان.
  7. حسن‌زاده، شهریار.(1393). «نگاهی به ادبیات عامیانه در عصر‌صفوی». بهارستان سخن، ش 26، 248-221.
  8. حسینی، مهدی.(1385). «هفت‌اورنگ (جامی به روایت تصویر)». کتاب ماه هنر. 19-6.
  9. حسین‌زاده ‌قشلاقی، سارا و مونسی‌سرخه، مریم.(1395). «بررسی وجوه اشتراک و افتراق پارچه‌های عصر‌صفوی و عثمانی». نگره، ش41، 112-94.
  10. خالدی، فاطمه. سیدی، سیدعلی‌اکبر. الهی، محبوبه.(1398).«تحلیل رنگ‌ارغوانی در دوره هخامنشی»، ششمین کنگره ملی عمران، معماری و توسعه‌شهری، تهران.
  11. خوش‌شمیم، سولماز و مافی، فرزاد.(1396). «تأثیر عناصر نور و رنگ در ارتقای فضای معنوی بناهای‌دوره اسلامی: بررسی مساجد شهر اصفهان در دوره‌صفوی»، کنفرانس پژوهش‌های ‌معماری و شهرسازی اسلامی و تاریخی ‌ایران، دوره1، 11-1.
  12. سیدبنکدار، سیدمسعود.(1395). «بررسی‌جایگاه و عملکرد تاج‌قزلباش در تحولات‌سیاسی دورة صفویه». شیعه‌شناسی. ش 56، 218-195.
  13. شریف‌زاده، سید عبدالمجید.(1375).تاریخنگارگریدرایران. تهران:  حوزه هنری.
  14. شریفی، سمیه.(1396). «نقد تطبیقی شعر هفت‌اورنگ عبدالرّحمن جامی و نگاره‌های هفت‌اورنگ سلطان ابراهیم‌میرزا». پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد. دانشکده‌ادبیات، دانشگاه‌بیرجند.
  15. شرو‌سیمپسون، ماریانا.(1382).شعر و نقاشی ایرانی، حمایت از هنر ایران. شاهکارهای نقاشی از قرن دهم. مترجم: عبدالعلی براتی و فرزاد کیانی، ویرایش: آیدین آغداشلو. تهران: نسیم دانش.
  16. عرب، احد.(1396).«بررسی فرهنگ ‌عامه در شعر جامی». پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد. دانشکده‌ادبیات، دانشگاه‌بیرجند.
  17. عظیمی‌نژاد، مریم. خواجه‌احمدعطاری، علیرضا. نجارپور جباری، صمد. تقوی‌نژاد، بهاره. (1396).تحلیل‌ساختاری طرح‌های تذهیب در نگاره‌های هفت‌اورنگ ابراهیم‌میرزا. باغ نظر، د 15 ، ش 69 ،50 – 3.
  18. فاضلی، نعمت‌الله.(1380).«فرهنگ ‌عامه و ادبیات‌عامیانه فارسی». کتاب ماه‌هنر، ش 39 و 40، 24-1.
  19. لاجوردی, هاله.(1384). «نظریه‌های‌زندگی‌ روزمره». نامه علوم ‌اجتماعی، د 26، ش26، 140-123.
  20. مرادخانی، علی و عتیقه‌چی، نسرین.(1397). «تفسیر نشانه‌شناختی رنگ از منظر حکمی در نگارگری ‌ایرانی-‌اسلامی». رهپویه ‌هنر، د1، ش 1، 23-5.
  21. محبی، بهزاد. حسنخانی‌قوام، فریدون. امانی، مریم.(1397). «بررسی رابطه جایگاه‌اجتماعی و انتخاب‌رنگ البسه در نگاره‌های دوره‌صفویه». هنرهای ‌صناعی اسلامی، ش1، 139-127.
  22. نبی‌زاده، مجید و موسوی‌شیلگانی، سیده‌مهسا.(1398). «بررسی‌تطبیقی تأثیر فرهنگ بر معماری و طراحی‌لباس با تمرکز بر مقطع تاریخی دورة صفویه». شباک، ش 48، 72-63.
  23. نوری‌تل‌چاه، سونیا و اکبری، فاطمه.(1394). «بررسی طرح و نقش در فرش‌های حیواندار دوره‌صفوی با رویکرد ساختارشناسانه». همایش‌ملی فرش دستباف خراسان ‌جنوبی، 680-659.
  24. هاشمی، غلامرضا. شیخی، علیرضا. دولت‌آبادی، فهیمه.(1398). «مطالعه‌تطبیقی تزئینات‌معماری در نگاره‌های شاهنامه ‌بایسنقری و هفت‌اورنگ ابراهیم‌میرزا». مطالعات‌تطبیقی هنر، د9، ش 18، 70-51.
    1. Jégou, L. Color proportion of an image,A tool by L. Jégou, Université de Toulouse-Le Mirail, Dépt. De Géographie, 2013-07, version 13/25/07.

26. Corbin, Henry (1978). The man of light inIranian Sufism, translated from the French, by Nancy Pearson, London Kathleen. http://www.freersackler.si.edu

جامعه شناسی هنر و ادبیات
دوره 12، شماره 2
اسفند 1399
صفحه 173-198

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار