خوانش جامعه‌شناختی مضامین کاشی‌های تکیة معاون‌الملک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

پژوهش هنر.دانشکده هنر.دانشگاه الزهرا.تهران.ایران

چکیده

چکیده
اثر هنری اغلب محصول شرایط سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، دینی و فرهنگی جامعة عصر خویش است، بر این اساس ارتباط اثر هنری با جامعه و بستر شکل‌گیری خویش از مباحث مطالعة آثار هنری به‌ویژه در روش‌ها و رویکردهای جامعه‌شناختی چون رویکرد بازتاب ‌است. بنابر این رویکرد، اثر هنری همواره چیزی دربارة جامعه می‌گوید. مطالعة آثار هنری دورة قاجار نیز بنا به تحولات گسترده در حوزه‌های مختلف و ارتباط مؤثر با آفرینش‌های هنری آن واجد این ویژگی است. از آثار شاخص اواخر قاجار، تکیة معاون‌الملک است که تنوع کاشی‌ها و نقاشی‌های آن شایان توجه است. هدف این پژوهش تأکید بر ارتباط زمینه و بستر اجتماعی با شکل‌گیری اثر هنری با تکیه بر مضامین کاشی‌های تکیة معاون‌الملک است و به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهد که چه عواملی در شکل‌گیری این مضامین نقش داشته‌اند‌؟ و چگونه در کاشی‌نگاره‌ها بازنمود یافته‌اند؟ این پژوهش از نوع بنیادی_ توسعه‌ای و روش توصیفی- تحلیلی است و با تکیه بر رویکرد بازتاب انجام گرفته ‌است. در بیان نتایج آن می‌توان گفت اغلب مضامین تصویرشده بر کاشی‌های تکیة معاون‌الملک، در پی تحولات دورة قاجار و فرآیند مدرن شدن، ارتباط گسترده با اروپا، ورود فناوری های جدید و شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه شکل گرفته‌اند و از این‌رو، بازتابی از شرایط جامعة عصر خویش هستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reading of sociological themes for Tiles of Takieh Mo’aven ol-Molk

نویسنده [English]

  • Nastaran Norouzi
Art Research, Faculty of Art, Alzahra University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Abstract
Art work is often the product of political, social, economic, religious and cultural conditions of its own, accordingly, the relationship of art work with the community and the context of it formation, is the studying topics such art works, especially in sociological methods and approaches like reflective approach. According to this approach, a work of art always says something about society. The study of works of art in Qajar era has also this feature for wide developments in various fields of society and effective communication with artistic creations. Among the significant works of the Qajar period is Takieh Mo’aven ol-Molk which is noteworthy for its diversity tiles and paintings. This study aims to emphasizing the relationship of social context with the formation of artwork based on themes of tiles of Takieh Mo’aven ol-Molk and answers the questions: what factors have played a role in the formation of these themes? And how they have represented? This study is conducted with the kind of funimental-developemental and by descriptive-analytical method, as well as reflective approach. It can be said that often results in expression of the image content on Takieh Mo’aven ol-Molk tiles, Qajar developments and modernization process, extensive ties to Europe, the arrival of new technologies and the political, social and cultural society are, therefore, a reflection of contemporary society.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key words: sociological reading
  • reflective approach
  • Qajar era
  • Painting
  • Takieh Mo’aven ol-Molk
آژند، یعقوب (1385)، دیوارنگاری در دوره قاجار، هنرهای تجسمی، شمارة 25، ص‌ص41-34.  
اباذری، یوسف‌علی و قلی‌پور، سیاوش (1391)، فضای اجتماعی شهر کرمانشاه در دورة قاجار، پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، دورة 2، شمارة 1، ص‌ص 37-9.
احمدی، بهرام (1392)، تأثیر عکاسی بر هنر نقاشی در دوران قاجار،کتاب ماه هنر، شمارة 182، ص‌ص 26-22.
اخوی‌یان، مهدی (1392)، علل اجتماعی گسترش و انحطاط دیوارنگاره‌های عاشورایی در اواخر دورة قاجار، فصلنامة هنرعلم و فرهنگ، شمارة 1، ص‌ص 54-43.
اسکارچیا، جیان روبرتو (1376)، هنر صفوی، زند و قاجار (از مجموعة تاریخ هنر ایران)، ترجمة یعقوب آژند، تهران: مولی.
اسکندرنژاد، غزل‌ و خاکی، محمدرضا (1394)، تأثیر عوامل اجتماعی- تاریخی ایران عصر قاجار در شکوفایی تعزیة عهد ناصری، دوفصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات تطبیقی هنر، سال پنجم، شمارة دهم، ص‌ص 119-109.
افشار مهاجر، کامران (1384)، هنرمند ایرانی و مدرنیسم، تهران: دانشگاه هنر.
الکساندر، ویکتوریا (1390)، جامعه‌شناسی هنرها: شرحی بر اشکال زیبا و مردم‌پسند هنر، ترجمة اعظم راودراد، تهران: مؤسسه تألیف، ترجمه و نشر آثارهنری، متن، انتشارات جامعه‌شناسان.
الکساندر، ویکتوریا (1384)، جامعه‌شناسی هنر:شکل‌گیری هنر در جامعه، ترجمة پریسا شبانی، نشریة تخصصی بیناب، شمارة 8، ص‌ص117-95.
اوبن، اوژن (1362)، ایران امروز1907-1906 ایران و بین‌النهرین، ترجمة علی‌اصغر سعیدی، تهران: زوار.      
باستید، رژه (1374)، هنر و جامعه، ترجمة غفار حسینی، تهران: انتشارات توس.
بمانیان، محمدرضا و مؤمنی، کوروش و سلطان‌زاده، حسین (1390)، بررسی نوآوری و تحولات تزئینات و نقوش کاشی‌کاری مسجد-مدرسه‌های دورة قاجار، فصلنامة نگره، شمارة 18، ص‌ص47-35.
بیضایی، بهرام (1387)، نمایش در ایران، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
بیگدلو، رضا (1380)، باستانگرایی در تاریخ معاصر ایران، تهران: نشرمرکز.
پرویزی، اکبر(1384)، نگاره‌های تکیة معاون‌الملک کرمانشاه، فصلنامة  نگره، شمارة 1، ص‌ص86-70.
پورمند، حسنعلی و داوری، روشنک (1390)، تصویرشاهانه و بازنمایی قدرت در قاجاریه (مطالعة تطبیقی هنر دورة فتحعلی‌شاه و ناصرالدین‌شاه در گفتمان قدرت)، نشریة مطالعات تطبیقی هنر، سال دوم، شمارة چهارم، ص‌ص105-93.
ترکاشوند، نازبانو (1388)، اثر هنری و رویکرد بازتاب در جامعه‌شناسی هنر (مطالعة موردی: نگاره بهرام گور در قصر هفت گنبد،813ه.ق)، هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی(هنرهای زیبا)، شمارة4، ص‌ص32-25.
چیت‌سازیان، امیرحسین و رحیمی، محمد (1391)، تأثیر سیاست بر پیکره‌نگاری دورة قاجار، مجلة مطالعات ایرانی، سال یازدهم، شمارة بیست ویکم، ص‌ص89-69.
حاجی‌علیلو، سولماز (1384)، بررسی اثرپذیری و موارد الگوبرداری از ایران پیش از اسلام در عصر قاجار با تکیه بر نقش‌برجسته‌های قاجاری، نامة انسان‌شناسی، سال چهارم، شمارة 8، ص‌ص59-30.     
حسینی‌راد، عبدالمجید و خان‌سالار، زهرا (1384)، بررسی کتاب‌های چاپ‌سنگی مصور دورة قاجار، نشریة هنرهای زیبا، شماره 23، ص‌ص86-77.
حسینی‌راد، عبدالمجید و عزیززادگان، محبوبه (1390)، تأثیر تعزیه بر دیوارنگاره‌های مذهبی دورة قاجار، پژوهشنامه هنرهای دیداری، شمارة اول، ص‌ص44-31.
خلج، منصور (1364)، تاریخچة نمایش در باختران، تهران: نشرمؤلف.
-ذکاء، یحیی (1376)، تاریخ عکاسی: عکاسان پیشگام در ایران، سیر تحول عکاسی در دوران قاجاریه، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
رامین، علی (1387)، مبانی جامعه‌شناسی هنر، تهران: نشر نی.
راودراد، اعظم (1390)، رویکرد جامعه‌شناسانه به هنر اسلامی، جستارهایی در چیستی هنر اسلامی (مجموعه مقالات و درس گفتارها)، به اهتمام هادی ربیعی، تهران: مؤسسة تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن.
رحمانیان، داریوش و حاتمی، زهرا (1391)، سحر و جادو، طلسم و تعویذ و دنیای زنان در عصر قاجار، جستارهای تاریخی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال سوم، شمارة دوم، ص‌ص44-27.
سیف، هادی (1392)، نقاشی روی کاشی، تهران: انتشارات سروش.
شهیدی، عنایت‌الله (1380)، پژوهشی در تعزیه و تعزیه‌خوانی از آغاز تا پایان دورة قاجار در تهران، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی با همکاری کمیسیون ملی یونسکو در ایران.
-شیرازی، ماه‌منیر و دادور، ابوالقاسم و کاتب، فاطمه و حسینی، مریم(1394)، بررسی نسخة مصورنامة خسروان و تأثیر آن در هنر دورة قاجار، فصلنامة نگره، شمارة 33، ص‌ص77-60.
صافی، قاسم (1368)، کارت‌پستال‌های تاریخی ایران، تهران: مؤسسه فرهنگی گسترش نور.
علایی، علی و لرستانی، فهیمه (1389)، تکیة معاون‌الملک، نشریة معماری، شمارة10، ص‌ص30-4.        
علی‌زاده، محمدعلی ‌و طرفداری، علی‌محمد (1389)، تبارشناسی مبانی هویت ملی در تاریخ‌نگاری ملی‌گرایانة دوران قاجار و مشروطه، فصلنامة مطالعات سیاسی، سال دوم، شمارة 7، ص‌ص173-161.
علیمحمدی اردکانی، جواد (1391)، همگامی ادبیات و نقاشی قاجار،تهران: یساولی.
فاضلی، نعمت‌الله (1374)، درآمدی بر جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، فصلنامة علوم اجتماعی، شمارة 8 و 7، ص‌ص134-107.
فلور، ویلم و چلکووسکی، پیتر و اختیار، مریم (1381)، نقاشی و نقاشان دورة قاجاریه، ترجمة یعقوب آژند، تهران: انتشارات ایل شاهسون.
کلهر، محمد (1386)، بررسی موانع رشد شهرنشینی در کرمانشاه (با تکیه بر عصر قاجار)، مسکویه، سال 2، شمارة 7، ص‌ص164-139.
نوین‌فرح‌بخش، فریدون (1379)، تمبرهای اولیه ایران، تهران: نشر فرح‌بخش.  
Diba, L.S (1999), Royal Persian Paintings, Brooklyn:Brooklyn Museum of Art.
http://www.isna.ir/news/95081107360.1395/08/11.
http://www.tinn.ir/fa/doc/report/46604.1395/08/11.