مطالعه تحلیلی نقش‌ مایه رخش با تأکید بر نگاره‌های هفت‌خوان رستم در شاهنامه طهماسبی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده هنر دانشگاه الزهرا(س)

2 کارشناسی ارشد، گروه نقاشی، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران.

چکیده

خط سیر داستانی نسخه های مصور شاهنامه که دارای مفهوم جامعه شناسانه است، در هر دوره ایی با توجه به دیدگاه اجتماعی متمایز و سبک شخصی هنرمندان مصور شده است. به این ترتیب، تحلیل و واکاوی ترکیب بندی و مفهوم بصری نقش مایه های این نگاره ها کمک شایانی به شناسایی سبک و ویژگی های جامعه شناختی نگارگری هر یک از هنرمندان می کند. در این نوشتار جهت محدود کردن حیطه پژوهشی نقش مایه رخش انتخاب شده و هدف این مقاله مطالعه تحلیلی ترکیب بندی و ساختار بصری نقش مایه‌ رخش با تأکید بر نگاره‌های هفت ‌خوان رستم و شناسایی دیدگاه اجتماعی و نحوه سبک پردازی هنرمندان در به تصویر کشیدن این نقش مایه است. پرسش های اصلی این است که شیوه ترکیب بندی، خطوط و رنگ بندی نقش مایه رخش در نگاره‌های هفت‌خوان رستم در شاهنامه طهماسبی چگونه کار شده و دارای چه شباهت و تفاوت هایی در دیدگاه اجتماعی هنرمندان این نگاره ها وجود دارد؟ روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای صورت گرفته است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که رخش در این نگاره ها به عنوان نقش اصلی، به لحاظ شکل و تزیین متفاوت بوده و دارای شباهت هایی می باشد و هنرمندان سعی در تلفیق این نقش مایه در بیان مضمون ‏بصری هفت خوان رستم داشته اند. بنابراین، یافته ها دربردارنده جنبه نمادین بودن رخش در دیدگاه اجتماعی نگاه هنرمندان اشاره دارد و بیانگر ارتباطی مفهومی با ادبیات شاهنامه و دیگر عناصر تصویری در نگاره ها است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Analytical Study of the Rakhsh Motif with an Emphasis on Rostam's Seven Trials in Tahmasebi Shahnameh

نویسندگان [English]

  • Elaheh Panjehbashi 1
  • Negar Najibi 2
1 Assistant Professer at Alzahra University
2 Master , Department of Painting, Faculty of Arts, Al-Zahra University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

In each period, the storyline of the stunningly illustrated edition of Shahnameh, involving sociological meaning, has been illustrated according to the different social perspectives and the personal style of artist. An analysis of composition and the visual concept of the motifs helps identify the the style and sociological features of each artist's painting.
In order to limit the scope of the study, Rakhesh motif is selected, and the purpose of this research is to discover the features of visual structure to examine the composition and visual structure of the Rakhsh motif on emphasizing the paintings of the Rostam's seven trials to recognize social perspectives and the personal style of artist. The main research questions are: How is these paintings unique in their composition, lins, coloring of Rakhesh in the paintings of the Rostam's seven trials in Tahmasbi's Shahnameh, and what are the similarities and differences in the different social perspectives of artists?
In the present study, the research method is descriptive-analytical and using library resources. The results of this study show that the Rakhsh as the main motif in these paintings is different in terms of shape and decoration, and also, has similarities. Artists have tried to combine this motif in expressing the visual theme of Rostam's seven trials. It indicates the symbolic aspect of Rakhsh in the social perspectives of the artists and indicate a conceptual connection with the Shahnameh literature and other visual elements in the paintings.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Safavid Social Development
  • Shahnameh Tahmasebi
  • Rostam's Seven Trials
  • Rakhsh
  • Artists

مراجع

  1. آقاخانی بیژنی، محمود، طغیانی، اسحاق و محمدی فشارکی، محسن (1397). متن‌پژوهی ادبی (زبان و ادب پارسی)، 22(77)، 211-234.
  2. زارعی فارسانی، احسان و قاسمی، مریم (1389). ترکیب‌بندی در نگارگری ایرانی با تأکید بر مضمون و اصول سنت‌های تصویری. جلوۀ هنر، 11(2)، 21-42.
  3. پاکباز، رویین (۱۳۷۸). دائرة‌المعارف هنر. تهران: فرهنگ معاصر.
  4. ‌پاکباز، رویین (۱۳86)، نقاشی ایران از دیرباز تا امروز. تهران: شادرنگ.
  5. پنجه‌باشی، الهه و نجیبی، نگار (1398). رویکرد تاریخی به نقش‌مایۀ اسب در سفالینه‌های سلجوقی. هنرهای صناعی اسلامی، 4(2)، 81-96.
  6. تاجیک محمدیه، حسن، رادمنش، عطامحمد و چترایی، مهرداد (1397). تحلیل تمثیل‌های نمادین اسب در شاهنامۀ فردوسی. دوفصلنامۀ علمی-پژوهشی زبان و ادبیات فـارسـی دانـشگاه آزاد اسـلامی، واحـد فسـا، 9(1)، 11-41.
  7. رهنورد، زهرا (۱۳۸۰). جامعه‌شناسی هنر و نقش ایدئولوژی. هنرهای زیبا، 9، 4-11.
  8. زرقانی، ابراهیم (1387). رخش و ویژگی‌های او در شاهنامۀ فردوسی. نشریۀ ادبیات فارسی دانشگاه آزاد مشهد، 19، 162-182.
  9. سجادی باعبادرانی، سعیده، خواجه احمد عطاری، علیرضا، آشوری، محمدتقی و خدامی، علیرضا (1399). مطالعۀ تحولات سیاسی و فرهنگی دورۀ شاه‌تهماسب صفوی و تأثیر آن در نقاشی این دوره با توجه به نظریۀ بازتاب. فصلنامۀ نگره، 58، 89-103.
  10. سیوری، راجر (1380). ایران عصر صفوی. ترجمۀ کامبیز عزیزی. تهران: مرکز.
  11. شریفی‌مقدم، آزاده و فاطمی، فتانه‌سادات (1399). مفهوم‌سازی استعاری «خشم» در پیکرۀ زبانی و مصور (نگاره‌های) جنگ در هفت‌خان رستم. مطالعات زبانی و بلاغی، 11(21)، 183-214.
  12. طاووسی، ابوالفضل (1390). کارگاه نگارگری. تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران.
  13. حکیم آذر، محمد (1383). دربارۀ کردارهای هوشمندانۀ رخش در شاهنامه فردوسی. نشریۀ چیستا، 210، 739-744.
  14. خزایی، محمد (1368). کیمیای نقش. تهران: حوزۀ هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
  15. دهخدا، علی‌اکبر (1377). لغت‌نامۀ دهخدا. تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
  16. رحیم‌پور، شهدخت (1394). بررسی جایگاه اسب از اسطوره تا تداوم نقش آن بر فرش. نگارینۀ هنر اسلامی، 2(6)، 21-37.
  17. عارف‌پور، فاطمه (1391). شاه‌طهماسب صفوی و حمایت از هنرها. کتاب ماه هنر، 168، 97-99.
  18. علیپور، رضا و شیخ‌زاده، مرجان (1395). نمادشناسی نگارۀ «رستم خفته و نبرد رخش و شیر» از منظر خرد و اسطوره. پیکره، 5(10)، 5-15.
  19. قاضیانی، فرحناز (1395). کارکرد و نقوش وریس در گذار از کوچندگی به یکجانشینی در ایل بختیاری. نامۀ انسان‌شناسی، 14(25)، 145-168.
  20. قائمی، فرزاد و یاحقی، محمدجعفر (1388). اسب؛ پرتکرارترین نمادینۀ جانوری در شاهنامه و نقش آن در تکامل کهن‌الگوی قهرمان. متن‌پژوهی ادبی، 13(42)، 9-26.
  21. کریم‌اف، کریم (1385). سلطان محمد و مکتب او (مکتب تبریز). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  22. کریمی موغاری، زهرا و خرمی مقدمی، آزاده (1394). بررسی عملکرد اقتصادی ایران در عصر صفوی و مقایسۀ آن با اروپای قرن 17 با رویکرد نهادی. فصلنامۀ علمی-پژوهشی برنامه و بودجه، 20(2)، 143-180.
  23. محمدزاده، مهدی و ظاهر، عادل (1394). تأثیر شاهنامۀ طهماسبی در سنت شاهنامه‌نگاری عثمانی. نگره، 10(34)، 27-37.
  24. هاشمی، غلامرضا (1390). منظره‌پردازی و منظره‌پردازان ایرانی در عصر صفوی. کتاب ماه هنر، 160، 26-34.
  25. هال، جیمز (1390). فرهنگ‌نگارهای نمادها در هنر شرق و غرب. ترجمۀ رقیه بهزادی، تهران: فرهنگ معاصر.
  26. یونگ، کارل گوستاو (1389). انسان و سمبل‌هایش. ترجمۀ محمود سلطانیه، تهران: جامی.
  27. Akiner, S. (2004). The Caspian: politics, energy and security. Routledge.
  28. ASL, M. M. (2017). A Comparative Analysis of Factors Influencing the Evolution of Miniature in Safavid and Ottoman Periods. Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi (UKSAD), 3(2), 484-493.
  29. ‌Canby, Sh. R. (2014). The Metropolitan Museum of Art. New York.
  30. Dickson, M. B., & Welch, S. C. (1981). The Houghton Shahnameh (2 Vols). Cambridge, MA: Harvard University Press.
  31. Francis, H. S. (1942). The Gift of Leonard C. Hanna, Jr. The Bulletin of the Cleveland Museum of Art, 106-179.
  32. Harrist, R. E. (1997). The legacy of Bole: Physiognomy and horses in Chinese painting. Artibus Asiae, 57(1/2), 135-156.
  33. Goldstein, I. S., & Structure, W. (1991). Composition. Nova Iorque: Menachem Lewin and Irving S. Goldstein.
  34. Melikian, S. (2004). Toward a clearer vision of 'Islamic' art. International Herald Tribune.
  35. Papadopoulo, A. (1979). Islam and Muslim Art. N. Abrams, Inc, New York.
  36. Polidori, E., Jacobson, E. K., & McCarthy, B. (2014). Going Beyond Appearances.
  37. Robinson, B.W., Grube, E. J., Meredith-Owens, G.M.& Skelton, R.W. (1976). Islamic Painting and the Arts of the Book. London: Faber, 159–62.
  38. Rogers, J. M. (2010). The Arts of Islam. Masterpieces from the Khalili Collection, London, p.266.
  39. Savory, R. (1980). Iran under the Safavids. Cambridge; New York: Cambridge University Press.
  40. Shahnama of shah tahmasp: the Persian book of king (1122), new York: the metropolitan ‌museum of art.
  41. Tajik Mohammadieh, H., Mohammad Radmanesh, A., & Chatraei, M. (2016). A comparative study of the black and white symbolic horses in the Shahnameh of Ferdowsi. Iranian Journal of Educational Sociology, 1(1), 154-164.
جامعه شناسی هنر و ادبیات
دوره 14، شماره 1
دوره 14. شماره 1. بهار و تابستان 1401
شهریور 1401
صفحه 254-287

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار