جایگاه اجتماعی زنان نوازنده در نگاره‌های ایران و هند مطالعه موردی: عصر صفوی و گورکانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیأت علمی و استاد تمام گروه پژوهش هنر دانشگاه الزهرا

2 کارشناس ارشد پژوهش هنر، دانشگاه کاشان

چکیده

در سدة دهم هجری، هند و ایران تحت حکومت دو خاندان برجسته صفویان و گورکانیان به قدرت‌های بزرگی تبدیل شدند. اوج قدرت صفویان در ایران با شکوه قدرت گورکانیان در هند همزمان، و این همزمانی، به ایجاد ارتباطات میان دو کشور منجر شد. ظهور سبک نقاشی مخصوص هندی که به‌سبب مهاجرت نقاشان ایرانی به هند به وجود آمد، در تاریخ هنر هند اسلامی بسیار مهم است. در این برهه تاریخی در هند، مینیاتور سخت مورد توجه بوده و با درخشش خاصی جلوه‌گر شده است. اولین آثار هندی در این زمینه به‌طورکلی برگرفته از آثار ایرانی عصر صفویه بود که علاوه‌بر تفاسیر ادبی، حاوی محتویات جامعه‌شناختیی و رخدادهای تاریخی این عصر بود. همین امر زمینه تفحص در شاخه­های گوناگون این دوره را بر اساس نگارگری به امری ضروری مبدل ساخته است. تصاویر این دوره در دو کشور حاکی از آن است که زنان ایرانی و هندی در این دوره نه‌تنها به‌عنوان رقصنده که در جایگاه نوازنده نیز فعالیت می­کردند. با توجه به نگاره­های مورد بازبینی، چنین به نظر می­رسد که زنان نوازنده جز در مجالس خصوصی ـ که گاه در حضور شخص پادشاه و گاه به‌صورت کاملاً زنانه و بدون حضور مردان برگزار می­شدند ـ در دیگر اماکن حضور نداشته­اند. همچنین به نظر می­رسد نوازندگان زن، تنها در حال نوازندگی سازهای خاصی نشان داده شده­اند که می­تواند نشانگر مهارت بیشتر زنان در آن دسته از سازها نسبت به مردان باشد. با این‌حال تفاوت­هایی نیز در تصاویر مورد استفاده از زنان نوازنده و همچنین سازهایی که مورد استفاده آنان بوده، در دو کشور وجود دارد. در این پژوهش سعی بر آن است که با نگاهی تطبیقی و تحلیلی بر نگاره­های دو مکتب ایران و هند به این مهم دست یافت که آیا بانوان نوازنده در دو کشور جایگاهی برابر داشته­اند و تنوع سازهای مورد استفاده آنان به چه صورت بوده است؟ نتایج به‌دست‌آمده از بررسی 20 نگاره از هر مکتب و استفاده از منابع مکتوب به‌عنوان شاهد بوده است. این پژوهش با روش تطبیقی و تحلیلی انجام شده و گردآوری اطلاعات آن با روش کتابخانه­ای-اسنادی صورت گرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The social status of women musicians in Iranian and Indian paintings. Case study: Safavid and Gurkhani era

نویسندگان [English]

  • Abolghasem Dadvar 1
  • Hanieh Rezayatbakhsh reazaye 2
1 Professor of Art Research, Alzahra University
2 M.A. in Art Research, University of Kashan
چکیده [English]

In the tenth century AH, India and Iran became great powers under the rule of two prominent Safavid and Gurkhanid dynasties. The peak of Safavid power in Iran coincided with the glorious power of the Gurkhanids in India, and this coincidence led to the establishment of relations between the two countries. The emergence of a special Indian painting style that arose due to the migration of Iranian painters to India is very important in the history of Islamic Indian art.The images of this period in both countries show that Iranian and Indian women in this period acted not only as dancers but also as musicians. According to the pictures under review, it seems that women musicians were not present in other places except in private gatherings (sometimes in the presence of the king himself and sometimes in a completely feminine manner without the presence of men). . It also seems that female musicians are only shown playing certain instruments, which could indicate that women are more skilled in those instruments than men.In this study, an attempt has been made to take a comparative and analytical look at the drawings of the two schools of Iran and India to find out whether women musicians have an equal position in the two countries and what is the variety of instruments used by them. ?. The results were obtained by examining 20 drawings from each school and using written sources as evidence. This research is a documentary-library with a comparative and analytical method and its data collection method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • women
  • musiciones
  • painting
  • music
  • safavid
  • mughal india
  1. آزاده فر، محمدرضا. (1395). موسیقی در فلسفه و عرفان(یک مقدمه کوتاه)، تهران: نشر مرکز
  2. آژند، یعقوب. (1385). مکتب نگارگری اصفهان، تهران: فرهنگستان هنر/سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  3. آژند، یعقوب. ( 1394). مکتب نگارگری تبریز و قزوین-مشهد، چاپ دوم، تهران: فرهنگستان هنر.
  4. آژند، یعقوب. (1395). نگارگری ایران، جلد 2، چاپ سوم، تهران: انتشارات سمت.
  5. آقاجانی اصفهانی، حسین و اصغر جوانی. (1386). دیوارنگاری عصر صفویه در اصفهان، تهران: فرهنگستان هنر.
  6. الئاریوس، آدام. (1363). سفرنامه (بخش ایران)، ترجمه: احمد بهپور، تهران: سازمان انتشاراتی فرهنگی ابتکار.
  7. بیات، بایزید. (1382). تذکره همایون و بابر، به سعی و تصحیح: محمدهیات حسینی، تهران: انتشارات اساطیر.
  8. پرایس،کریستین. (1393). تاریخ هنر اسلامی، ترجمه: مسعود رجب­نیا، چاپ هشتم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
  9. تاورنیه،ژان باتیست. (1366). سفرنامه تاورنیه، ترجمه: حمید ارباب شیرانی، تهران: نشر نیلوفر.
  10. ترکمان، اسکندربیگ. (1382). عالم­آرای عباسی، به کوشش ایرج افشار، ج1 و 2، تهران: انتشارات امیرکبیر.
  11. جهانگیر گورکانی، نورالدین محمد. (1359). جهانگیرنامه (توزوک جهانگیری)، به کوشش: محمد هاشم، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
  12. جوادی، غلامرضا. (1380). موسیقی ایران از آغاز تا امروز، 3 جلد، تهران: انتشارات همشهری.
  13. دلافوز،ث.ف. (1316). تاریخ هند، ترجمه: سید محمدتقی فخرداعی­گیلانی، تهران: چاپ خانه مجلس.
  14. دالاواله، پیترو. (1370). سفرنامه (بخش ایران)، ترجمه: شعاع­الدین شفا، چاپ دوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  15. ذاکرجعفری، نرگس. (1396). حیات سازها در تاریخ موسیقایی ایران از دوره ایلخانیان تا پایان صفویه، تهران: مؤسسه فرهنگی ماهور.
  16. راوندی، مرتضی. ( 1368). تاریخ اجتماعی ایران. تهران: نشر مؤلف.
  17. روملو، حسن بیگ. (1357). احسن التواریخ، تصحیح: عبدالحسین نوایی، تهران: نشر بابک.
  18. رهبر، ایلناز، هومان اسعدی و رامون گاژا (تابستان 1389). سازهای موسیقی دوره صفویه به روایت کمپفر و شاردن، نشریه هنرهای زیبا (هنرهای نمایشی و موسیقی)، شماره41. 23-32
  19. رهبر، ایلناز. (پاییز 1389). سازهای زهی در نگارگری‌های ایرانی دوره صفوی، فصلنامه موسیقی ماهور، شماره 49. 97-129.
  20. رهبر، ایلناز. (زمستان 1390). سازهای موسیقی ایران در عصر صفوی به روایت کمپفر، فصلنامه موسیقی ماهور، سال چهاردهم، شماره 54. 81-100.
  21. ریاض الاسلام. (1373). تاریخ روابط ایران و هند در دورة صفویه و افشاریه، ترجمه: محمدباقر آرام، عباسقلى غفارى­فرد، چاپ اول، تهران: انتشارات امیرکبیر.
  22. شاردن، ژان. (1393). سفرنامه، ترجمه: اقبال یغمایی، 5 جلد، چاپ دوم، تهران: انتشارات توس.
  23. شاهکارهای نگارگری ایران (نمایشگاه موزه هنرهای معاصر). (1389). تهران: انتشارات موزه هنرهای معاصر و فرهنگستان هنر.
  24. شرلی، آنتوان و رابرت. (1362). سفرنامه برادران شرلی، ترجمه: آوانس، به کوشش علی دهباشی، تهران: انتشارات نگاه.
  25. شیمل،آنه­ماری. (1379). در قلمروی خانان مغول، چاپ دوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
  26. تهماسبی، طغرل. (1389). موسیقی در ادبیات، تهران: انتشارات رهام.
  27. فلسفی، نصرالله. (۱۳۹۱). زندگانی شاه‌عباس اول، فرید مرادی. ج1 و2، تهران: انتشارات نگاه.
  28. فیگوئروآ، دن گارسیا دسیلوا. (1363). سفرنامه، ترجمه: غلامرضا سمیعی، تهران: نشر نو.
  29. قطب­الدین شیرازی، محمودبن­مسعود. (1387). رساله موسیقی از دره­التاج لغزه­الدباج، تصحیح: نصرالله ناصح­پور، تهران: فرهنگستان هنر.
  30. کانلی، رالف. (1389). شاه‌تهماسب، قهرمان عشق و جنگ، ترجمه: فروردین صبا، چاپ دوم، تهران: نشر سمیر.
  31. کروان، روی سی. (1388). تاریخ مختصر هنر هند، ترجمه: فرزان سجودی، کاوه سجودی، تهران: انتشارات فرهنگسرای هنر.
  32. کسروی، احمد. ( ۱۳85). آذری یا زبان باستان آذربایجان، تهران: نشر هزار.
  33. کلانتری، سارا. ( بهار 1386). حیات موسیقایی در دربار اکبر گورکانی، فصلنامه موسیقی ماهور، سال نهم، شماره 35. 39-100.
  34. کلانتری، سارا. (تابستان 1386). حیات موسیقایی در دربار بابر و همایون گورکانی، فصلنامه موسیقی ماهور، سال نهم، شماره 36. 77-104
  35. کمپفر، انگلبرت. (1363). سفرنامه، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: شرکت سهامی خوارزمی.
  36. کنبی، شیلا. (1386). عصر طلایی هنر ایران، ترجمه: حسن افشار، تهران: نشر مرکز.
  37. کنبی،شیلا. (1389). نگارگری ایرانی، ترجمه: مهناز شایسته­فر، چاپ دوم، تهران: انتشارات مؤسسه مطالعات هنراسلامی.
  38. کورکیان، ا.م و ژ.پ. سیکر. (1377). باغ­های خیال( هفت قرن مینیاتور ایران)، ترجمه: پرویز مرزبان، تهران: نشر فرزان.
  39. مبارک، شیخ ابوالفضل. (1372). اکبرنامه، به کوشش غلامرضا طباطبایی محمد، ج1، چاپ دوم، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  40. مبارک، شیخ ابوالفضل. (1893). آیین اکبری، ج1 و 3، لکنهو: نولکشور.
  41. مراغی، عبدالقادربن غیبی. (1366). جامع­الالحان، به اهتمام تقی بینش، تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی و مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  42. مراغی، عبدالقادربن غیبی. (1370). شرح­ادوار، به اهتمام تقی بینش، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  43. مرقع گلشن. (1395)، گردآوری: محمدمهدی زارع‌دار، تهران: انتشارات رواق هنر.
  44. معین، محمد. (1382). فرهنگ فارسی، ج4، تهران: انتشارات بهزاد.
  45. میثمی، سیدحسین. (1389). موسیقی عصر صفوی، تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
  46. نصری­اشرفی، جهانگیر و عباس شیرزادی­آهودشتی. (1388). تاریخ هنر ایران، ج2،تهران: انتشارات آرون.
  47. نظرلی، مائیس. (1390). جهان دوگانه مینیاتور ایرانی، ترجمه: عباسعلی عزتی، تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
  48. واله اصفهانی، محمدیوسف. (1372). خلدبرین، به کوشش: میرهاشم محدث، تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار.
  49. وحید قزوینی، محمدطاهر. ( 1329). عباسنامه، به کوشش ابراهیم دهگان، اراک: کتابفروشی داوودی.
  50. هالاید، مادلین و هرمان گوتس. (1391). هنر هند و ایرانی-هند و اسلامی، ترجمه: یعقوب آژند، چاپ سوم، تهران: انتشارات مولی.
  51. همایی شیرازی، جلال الدین. (1375). تاریخ اصفهان، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  52. یساولی، فرهاد. (1393). آثار درخشان هنر ایران و جهان، جلد1، تهران: انتشارات برگ نو.
  53. Baily,John & Alastair Dick,(1980). A description of the Nagharakhana of Harat, Afghanistan. Asian Music. Edited by Stanly Sadie, Vol 7. Oxford.
  54. Brown,Kathrine R.B,(2003). Hindustani music in the time of Aurangzeb , Submitted in fulfilment of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy at the School of Oriental and African Studies, University of London.
  55. ------------------------,(2006).Evidence of Indo-Persian Musicology Synthesis? The Tanbur and Rudar vina in seventeenth-century Indo-Persian Treatises, Journal of the Indian Musicological Society A Spesial Issue on: Indo-Persian Music; confluence of cultures. Volume 36-37. Mumbie.
  56. Eraly,Abraham (2007), The Mughal World: Life in India's Last Golden Age, Penguin Books.
  57. Greig, John Andrew,( 1987). Tarikh-I Sangita: The Foundations of North Indian Music in the 16th century. Los Angeles: The university of California.
  58. Guy, John& Jorrit Britschgi,(2011).Wonder of the Age(Master Painters of India 1100-1900), The Metropolitan Museum of Art, New York.
  59. Manucci, Niccola,(1907). Storia do Mogor or Moghul India,1653-1780, William J Irvan,trans. Indian text series. London: John Murray.
  60. Misra, Rekha,(1967). Women in Mughal India(1526-1748 A.D.). Dehli: Munshiram Manoharlal.
  61. Sharma,S.R,(1947). Mughol Empire in India. Agra: Lakshmi Naain Agarwal.
  62. Wade, Bonnie C,(1998). Imaging Sound(An Ethnomusicological Study of Music ,Art and Culture in Mughal Indid). The University of Chicago prees, chcago & London.
  63. https://www.Islamorient.com.تاریخ بازدید 30/8/99
  64. https://www.metmuseum.orgتاریخ بازدید: 24/7/99