جستاری روایت‌پژوهانه پیرامون باغ ایرانی از نظرگاه متون و سفرنامه‌ها (نمونه موردی: باغ‌های تهران در دوره قاجار)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات. تهران. ایران

2 استاد و عضو هیأت علمی گروه معماری، دانشکده معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 دانشیار و عضو هیأت علمی گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

عصر قاجار یکی از ادوار مهم فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و از نقاط عطف تاریخی است که سیاحان زیادی را روانه ایران کرد. بسیاری از آن‌ها پس از بازگشت به کشورهای خویش، به نگارش خاطرات سفر همت گماشتند که صرف‌نظر از کاستی‌های محتوایی یا روشی، از اسناد معتبر تاریخی به‌حساب می‌آیند و تصویری از وضعیت آن زمان روایت می‌کنند. سفرنامه‌ها از مهم‌ترین اسناد تاریخ هر جامعه و از منابع دست ‌اول پژوهش‌ به‌شمار می‌روند. هدف از این پژوهش، واکاوی روایت‌پژوهانة مفهوم «باغ» از نظرگاه متون و سفرنامه‌های دورة قاجار است و سعی دارد به این پرسش پاسخ دهد که «آیا می‌توان با واکاوی روایت‌ها در سفرنامه‌ها و متون دورة قاجار، مفهوم "باغ" را صورت‌بندی کرد؟». این تحقیق به لحاظ «ماهیت پژوهش»، از گونه تحقیقات «کیفی» و به‌لحاظ قصد از پژوهش، «تاریخی-تفسیری» است که به فهم پدیده‌ها بر اساس معانی که آدمیان برای آن‌ها به وجود آورده‌اند، می‌پردازد. راهبرد پژوهش، «روایت‌پژوهی» و از نظر دید شکلی، «تاریخ شفاهی» است. نتایج نشان می‌دهد که دیدگاه اغلب سفرنامه‌نویسان پیرامون مفهوم «باغ» را می‌توان در سه صورت روایت‌گری دسته‌بندی کرد: «روایت باغ‌های اقامتی»، «روایت باغ‌های حکومتی» و «روایت باغ‌های تفرجگاهی». بیشترین اسناد تاریخی - روایی مربوط به دورة  ناصرالدین‌شاه است و از دوران سلطنت مظفرالدین‌شاه، سفرنامه‌ای یافت نشد. آنچه در میان همه روایت‌ها مشترک است، اهمیت باغ در این دوره تاریخی است، چرا‌ که اکثر متون بر این امر تأکید دارند که حدود دوسوم مساحت شهر تهران در دوره قاجار را باغ‌های بسیار بزرگ تشکیل داده و بیشترین تأکیدِ سفرنامه‌ها بر باغ گلستان بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Narrative Inquiry about Persian Gardens from Travel Literature and Journals’ Point of View Case Study: Tehran Gardens in the Qajar Period

نویسندگان [English]

  • Ali Eta 1
  • Iraj Etessam 2
  • Azadeh Shahcheraghi 3
1
2 Tehran university, Tehran, Iran
3 Islamic Azad University Science and Research Branch, Tehran, Iran
چکیده [English]

Travel literature is among valuable and first-hand historical sources of every society that can serve research. During the Qajar era, which is a significant cultural, social and political periods and a turning point in Iran’s history, many travelers visited the country. After returning to their homelands, many of them wrote their journey memories. Apart from some content or methodological shortcomings, these written memories are valid historical documents that narrate Iranians’ traditions, lifestyle, social conditions, and administrative organization. The present research study seeks to investigate the narrative concept of “garden” from the perspective of Qajar texts and travelogues. It attempts to answer the following question: Is it possible to form the concept of “garden” through investigating narratives of Qajar travelogues and texts? The present study is qualitative in nature and historical-interpretive in purpose to figure out phenomena based on the meanings that people attach to them. The research strategy is narrative enquiry and in terms of form, the study can be classified as oral history. Results suggest that travelers’ views on “garden” can be classified into three forms of narratives: residential garden narrative, governmental gardens narratives, and recreational gardens narrative. The majority of historical documents pertain to the reign of Nasereddin Shah, while no travelogue was found from Mozafareddin Shah. Equally shared and found among all narratives is the importance of garden in that historical period. Most travelogues and texts confirm that during the Qajar era two thirds of Tehran comprised of large gardens that were mainly emphasis on Golestan Garden.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Garden
  • Narrative
  • Qajar
  • Tehran
  • Travel literature
آربری، آرتور جان، )5006 ،)میراث ایران/ تألیف سیزده تن از خاورشناسان زیرنظر آرتورجان آربری،
مترجمان احمد بیرشک...]و دیگران[، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران.
2 .آلبومهای کاخ گلستان.
0 .استوارت، چارلز ادوارد )5086 ،)مأموریت سری با لباس مبدل )سفرنامه کلنل استوارت به شمال
خراسان در زمان حمله روسیه به خانات آسیای میانه(، ترجمه و ویرایش علی کریمیان، چاپ اول،
تهران: علی کریمیان.
۱ .اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان، )529۱ ه.ق(، روزنامه ایران، شماره 058.
1 .اورسل، ارنست، )5010 ،)سفرنامه اورسل، ترجمه علیاصغر سعیدی، تهران: زوار.
6 .اولیویه، گیوم آنتوان، )50۱5 ،)سفرنامه اولیویه: تاریخ اجتماعی و اقتصادی ایران در دوران آغازین
عصر قاجاریه، ترجمه محمدطاهر میرزا و تصحیح دکتر غالمرضا ورهرام، تهرا: انتشارات اطالعات.
جستاری‌روایتپژوهانه‌پیرامون‌باغ‌ایرانی‌از‌نظرگاه‌متون‌و‌سفرنامهها‌‌...
121‌‌
۱ .براون، ادوارد گرانویل، )5085 ،)یک سال در میان ایرانیان، ترجمه مانی صالحی عالمه، تهران:
اختران.
8 .بروگش، هینریش، )5089 ،)سفرنامه ایلچی پروس در ایران: سفرنامهای به دربار سلطان صاحبقران
)5819- 5895 ،)ترجمه حسین کردبچه، چاپ سوم، تهران: انتشارات اطالعات.
9 .بروگش، هنریش، )50۱۱ ،)در سرزمین آفتاب: دومین سفرنامه هنریش بروگش، ترجمه مجید
جلیلوند، تهران: نشر مرکز.
53 .بندر، هانری، )5285 ،)سیاحت نامه هانری بندر ]نسخه خطی[، ترجمه محمود طبیب، تهرا: تدوین و
گردآوری مؤسسه فرهنگی پژوهشی الجواد.
55 .حسنبیگی، محمدرضا، )50۱۱ )تهران قدیم، تهران: نشر منصوری.
52 .حمیدی، ملیحه، سیروسی شبیری، رضا، )5096 ،)استخوان بندی شهر تهران، شناخت وضع
موجود)جلد دوم(، تهران: معاونت فنی و عمرانی شهرداری تهران سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر
تهران.
50 .خرمروئی، ریحانه و امین ماهان، )2323« ،)باغ ایرانی بهمثابة رسانهای تعاملی«، مجله علمی منظر،
 .20-56 صص(، 15(52
5۱ .دالواله، پیترو، )50۱3 ،)سفرنامه پیترو دالواله: قسمت مربوط به ایران، ترجمه و شرح و حواشی از
شعاعالدین شفا، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
51 .دیوالفوا، ژان، )50۱5 ،)ایران: کلده و شوش، ترجمه علیمحمد فره وشی، چاپ پنجم، تهران:
انتشارات دانشگاه تهران.
56 .ذکا، یحیی، )50۱9 ،)تاریخچه ساختمانهای ارگ سلطنتی تهران و راهنمای کاخ گلستان، تهران:
سلسله انتشارات انجمن آثار ملی.
5۱ .ژوبر، پیر آمده، )50۱۱ ،)مسافرت در ارمنستان ایران با انضمام جزوه ای در باره گیالن و مازندران،
تهران: نشر بنیاد فرهنگ ایران.
58 .شمیم ، علیاصغر، )508۱ ،)ایران در دوره سلطنت قاجار، تهران: زریاب.
59 .عاقلی، باقر، )5083 ،)شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، تهران: نشر گفتار با همکاری
نشر علم.
23 .فالندن، اوژن، )5016 ،)سفرنامه اوژن فالندن به ایران، ترجمه حسین نورصادقی، تهران: انتشارات
اشراقی.
جامعهشناسی‌هنر‌و‌ادبیات،‌دوره‌21‌،شماره‌اول،‌بهار‌و‌تابستان‌2911
122‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌
25 .فووریه، ژان باتیست، )5062 ،)سه سال در دربار ایران، ترجمه عباس اقبال، به کوشش همایون
شهیدی، تهران: نوین.
22 .قبادیان، وحید، )5080 ،)معماری در دارالخالفه ناصری، سنت وتجدد در معماری معاصر تهران،
چاپ اول، تهران: نشرپشوتن.
20 .کاتب، مجید، )50۱۱« ،)تهران و ابنیه تاریخی آن«، نشریه بررسیهای تاریخی، شماره 50 :5۱2-239.
2۱ .کرزن، جورج ناتانیل، )50۱9 ،)ایران و قضیة ایران، ترجمة غالمعلی وحید مازندرانی، تهران: شرکت
انتشارات علمی و فرهنگی.
21 .کسروی، احمد، )5093 ،)تاریخ مشروطه ایران، جلداول، چاپ شانزدهم، تهران: مؤسسه انتشارات
امیرکبیر.
26 .گلشن، صدیقه، )50۱۱« ،)گلستان باغ گلستان )ارگ تاریخی تهران(« ؛ در: مجموعه مقاالت کنگره
تاریخ معماری و شهرسازی ایران، جلد2 ،تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
2۱ .گوبینو، ژوزف آرتور، )5080 ،)سه سال در آسیا: سفرنامه کنت دوگوبینو، ترجمه عبدالرضا هوشنگ
مهدوی، تهران: قطره.
28 .گونسالس د کالویخو، روی، )508۱ ،)سفرنامه کالویخو، ترجمه مسعود رجبنیا، چاپ پنجم، تهران:
انتشارات علمی و فرهنگی.
29 .معیرالممالک، دوستعلیخان، )506۱ ،)زندگانی خصوصی ناصرالدین شاه، تهران: نشر تاریخ ایران.
03 .نجمی، ناصر، )5068 ،)تهران در یکصد سال پیش، تهران: نشر ارغوان.
05 .نوردن، هرمان، )5016 ،)زیر آسمان ایران، ترجمه سیمین بدیعی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
02 .نوروز برازجانی، ویدا، )509۱ ،)روششناسی پژوهش کیفی، تهران: نشر شرکت بینالمللی پژوهش و
نشر یادآوران.
00 .وولفسن، ا.س. )5039 ،)ایرانیان در گذشته و حال، ترجمه میرزا حسین خان انصاری، تهران: خاور.
34. Antoniades A. (1992), Poetics of architecture: Theory of Design, New York, Van Nostrand
Reinhold.
35. Creswell, John W. (2012), Educational Research: Planning. Conducting and Evaluating
Quantitative and Qualitative Research, 4th edn, Pearson Education, Inc., Boston, MA.
36. Keppel, Hang Goerge. (1827), Travels in Bubylonia, Assyria,Media, London, Vol 2,
Travels in.
37. King, P. (Ed.). (1986). Curzon's Persia. Sidgwick & Jackson.
38. N.McCloskey, D.(1992), Narration in Economic,University Of Chicago Press, 1992
39. Nash, C. (1990), Narrative in Culture: the Uses of Storytelling in the Sciences, Philosophy
and Literature, Rutledge.
40. Polkinghorne, Donald E. (1995), 'Narrative Configuration in Qualitative Analysis',
Qualitative Studies in Education, vol. 8, no. 2, pp.5-23
41. www.golestan.ir