بازتاب قلندران صفوی در نگاره‌ی "شتر ترکیبی همراه با ساربان"

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه پژوهش هنر، دانشکده مطالعات عالی هنر و کارآفرینی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

2 دانشکده هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

3 دکتری جامعه‏ شناسی و استادیار دانشگاه هنر تهران

چکیده

چکیده
نگارة "شتر ترکیبی همراه با ساربان" که امروزه در موزة متروپولیتن نگهداری می‌شود، از آثار نقاشی ترکیبی ایران و متعلق به ربع سوم قرن 10/16 است. مسئلة اصلی در این پژوهش به حضور پیکره‌های انسانی کوچک‌تر با شاخصه‌های ظاهری متفاوت –که یکی از آنها در توصیفات موزة متروپولیتن راهبی بودایی معرفی ‌شده است- و تفاسیر اجتماعی مرتبط با آنها معطوف است. بر‌این‌اساس، پژوهش حاضر می‌کوشد تا با استفاده از رویکرد تاریخ اجتماعی و نظریة بازتاب، بر مبنای اسناد و با روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی به مسئلة چیستی هویت پیکره‌های انسانی متمایز کوچک‌تر و چرایی حضور آنها در نگارة یادشده و به‌ بیان دیگر، برخی زمینه‌های اجتماعی مرتبط با طبقات اجتماعی پایین‌تر که با تصویرگری این اثر در ارتباط هستند، پاسخ دهد. در این ‌راستا، از مهم‌ترین دستاوردهای این پژوهش، تعیین هویت پیکره‌های انسانی کوچک‌تر متمایز به‌عنوان قلندران صفوی است. ضمن آن‌که، حالات، ادوات و سایر ویژگی‌های پیکره‌های یادشده در هماهنگی با حالات قلندران (مانند خفته بودن در روز با پوستینی بر دوش) آیین‌های آنان (مانند جریده‌کشی و سقّایی)، جایگاهشان نزد علما و حکما و فرجام برخی قلندران شورشی صفوی است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Reflection of Safavid Qalandars in "the Composite camel with Attendant"

نویسندگان [English]

  • Seddighe Nayefi 1
  • Asghar Javani 2
  • Mohammad Reza Moridi 3
1 Ph. D. Candidate in Art Research, Researche Excellence in Art and Entrepreneurship, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran.
2 Associate Professor, Art University of Isfahan,Isfahan, Iran
3 Assistance Professor, Tehran Art University, Iran.
چکیده [English]

Reflection of Safavid Qalandars in "The Composite Camel with Attendant"
Abstract Abstract Abstract
Composite camel with attendant which is maintained in Metropolitan museum is the composite painting work of Iran and is related to third quarter of 10th -16th centuries. Like other composite painting of Safavid period, this painting has big figure in the center of its composition that is filled with smaller figures. This study is focused on the presence of human figures with different apparent features _one of which has been introduced as Buddhist monk in Metropolitan museum _and related social interpretations. accordingly, the issue of essence of distinguished and smaller human figures and the reason of their presence in mentioned picture; that is, social events which are related to depicting this work are tried to be answered by social history approach and reflection theory, documents and sources and descriptive-analytic method. Meanwhile, the most important findings include determining the essence of smaller human figures as Safavid bohemians (Qalandars) and pointing to the effect of them, their rites (such as Flag- Taking and Water- Carrying) and riots on depicting these smaller figures in mentioned painting.
Keywords: Safavid paintings, Composite painting, Figures into figure, Safavid social history, Qalandar, Reflection theory.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Safavid paintings
  • Composite safavid painting
  • Figures into Figure
  • Safavid Social history
  • reflection theory
  • Qalandar

مراجع

آدمووا، آدل (1386)، نگاره­های ایرانی گنجینة ارمیتاژ. ترجمة زهره فیضی. تهران: فرهنگستان هنر.
آژند، یعقوب (1384)، مکتب نگارگری تبریز و قزوین-مشهد، تهران: فرهنگستان هنر.
آژند، یعقوب (1389)، نگارگری ایران (پژوهشی در تاریخ نقاشی و نگارگری ایران)، ج. دوم، چاپ اول، تهران: سمت.
اتابکی، تورج (1382)، مورخان و تاریخ اجتماعی (از پایین)، کتاب ماه علوم اجتماعی. شمارة شهریور و مهر، ص‌ص 6-3.
استرنز، پیتر (1394)، تاریخ اجتماعی. در تاریخ اجتماعی دانش، روش، آموزش، گردآورنده و مترجم: ابراهیم موسی­پور بشلی و محمد­ابراهیم باسط. تهران: سمت.
اسمیت، دنیل اسکات (1394)، روش­شناسی تاریخ ­اجتماعی. در تاریخ اجتماعی دانش، روش، آموزش، گردآورنده و مترجم: ابراهیم موسی­پور بشلی و محمد­ابراهیم باسط. تهران: سمت.
افشار، ایرج (1385)، تذکره نصرآبادی؛ نکات اجتماعی-اقتصادی و فرهنگی، در مطالعات صفوی، زیر نظر ژان کالمار، ترجمة سید­داود ­طبایی. تهران: فرهنگستان هنر.
افوشته­ای­نطنزی، محمود­بن­هدایه­الله (1350)، نقاوه الآثار فی ذکر الاخیار، به­اهتمام دکتر احسان اشراقی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
الکساندر، ویکتوریا (1393)، جامعه­شناسی ­هنرها، ترجمة اعظم راودراد، تهران: متن.
بارنت، سیلوان (1391)، راهنمای تحقیق و نگارش در هنر، ترجمة بتی آواکیان، تهران: سمت.
بلوکباشی، علی (1367)، جریده، در دانشنامة بزرگ اسلامی، ج 17، تهران: دایره­المعارف­ بزرگ ­اسلامی.
پاکباز، رویین (1386)، نقاشی ایران، تهران: زرین و سیمین.
تاورنیه، ژان­باتیست (1363)، سفرنامة تاورنیه، ترجمة ابوتراب نوری. تهران: انتشارات­ کتابخانه ­سنایی.
ترکمان، اسکندر­بیگ (1387)، تاریخ عالم‌آرای عباسی، زیر نظر ایرج افشار، ج. 3، تهران: امیرکبیر.
ثواقب، جهانبخش و روشنفکر، محمدمهدی (1388)، نگرشی بر شورش شاه‌قلندر در عصر صفویه، پژوهش­های تاریخی، دورة جدید شمارة 1، ص‌ص 50-17.
سانسون، (1346)، سفرنامة ­سانسون. به اهتمام و ترجمة تقی ­فضلی، تهران: ابن­سینا.
سیدین، علی (1387)، پشمینه­پوشان (فرهنگ سلسله­های صوفیه)، تهران: نی.
شاردن، ژان (1387)، سفرهای­ ژان­شاردن به ایران، ترجمة محمد­ مجلسی، تهران: دنیای­نو.
شریف­زاده، سیدعبدالمجید (1375)، تاریخ نگارگری در ایران، تهران: حوزة هنری.
شفیعی­کدکنی، محمدرضا (1386)، قلندریه در تاریخ (دگردیسی­های یک ایدئولوژی)، تهران: سخن.
دی واس، دیوید (1389)، طرح تحقیق در علوم اجتماعی. ترجمة رضا افخمی، تهران: دانشگاه امام صادق علیه­السلام.
زروانی، مجتبی و مشهدی نوش­آبادی، محمد (1389). جریده­برداری و سقَایی؛ میراث قلندران و جوانمردان. مجلة ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺕ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ، شمارة ﻳﺎﺯﺩﻫﻢ، ﺑﻬﺎﺭ ﻭ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻥ، ص‌ص90-61.
عکاشه، ثروت (1380)، نگارگری اسلامی، ترجمة غلامرضا تهامی، تهران: حوزة هنری.
جعفریان، رسول (1372)، علل برافتادن صفویان، تهران: سازمان ­تبلیغات ­اسلامی.
کریم­زادة تبریزی، محمدعلی (1376)، احوال و آثار نقاشان قدیم ایران و برخی مشاهیر نگارگر هند و عثمانی، ج 3. تهران: کتابخانة مستوفی.
کمپفر، انگلبرت (1363)، سفرنامة ­کمپفر، ترجمة کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
کنراد، (1394)، تاریخ ­اجتماعی، در تاریخ اجتماعی دانش، روش، آموزش، گردآورنده و مترجم: ابراهیم موسی­پور بشلی و محمد­ابراهیم باسط، تهران: سمت.
مورتون، الکساندر (1385)، چوب طریق و مراسم قزلباش در ایران صفوی، در مطالعات صفوی، زیرنظر ژان کالمار، ترجمة سید­داود ­طبایی. تهران: فرهنگستان هنر.
موسی­پور، ابراهیم (1386)، تاریخ ­اجتماعی: رویکردی نوین به مطالعات تاریخی، مجلة تاریخ و تمدن اسلامی، سال سوم، شمارة ششم، پاییز و زمستان، ص‌ص‌ 155-141.
نایفی، صدیقه (1391)، پیکره در پیکره­ها در نقاشی ایرانی. پایان‌نامة کارشناسی­ارشد، دانشکدة هنر­ اسلامی، دانشگاه هنر تبریز.
نفیسی، سعید (1388)، سرچشمة تصوف در ایران، تهران: کتاب پارسه.
واله اصفهانی، محمدیوسف (1372)، خلد برین (ایران در روزگار صفویان)، به­کوشش میر­هاشم محدث، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
ولش، آنتونی (1389)، نگارگری و حامیان صفوی، ترجمة روح‌الله رجبی، تهران: مؤسسة تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری «متن».
هت، جین (1390)، تاریخ اجتماعی. ترجمة حسن زندیه. فصلنامة تاریخ اسلام، سال دوازدهم، شمارة اول و دوم، شمارة مسلسل46-45، ص‌ص 182-161.
 
Cohen, Steven (1996). A Fearful Symmetry. The Mughal Red-Ground Grotesque. In Silk and Stone the Art of Asia. Ed. Jill Tilden. (The Third Hali Annual, pp 104-135). London: Hali Publications.
Ekhtiar Maryam D. (editor), Priscilla P. Soucek, Sheila R. Canby, and Navina Najat Haidar (2011). Masterpieces from the Department of Islamic Art in The Metropolitan Museum of Art. New York: Published by The Metropolitan Museum of Art and Yale University Press.
Grabar, Oleg (2001). Mostly Miniature: An Introduction to Persian Painting. Princeton: Princeton University Press.
Kobayashi, Kazue (1999). Rock and Composite animals seen in the Saray Album H.2153 and the development of their iconography. Report on the 6th research seminar on the Saray album. Institue of Oriental Culture. the University of Tokyo.
Schmitz, Barbara, A.Desai, Ziyad-Din (2006). Mughal and Persian Paintings and illustrated Manuscripts in The Raza Library Rampur. New Delhi: Indira Gandhi National Centre for The Arts.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار