بیدل به مثابه سپاهی-صوفی (تجلی جامعه عصر بیدل در غزلیات وی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه تهران

چکیده

زندگی بیدل دهلوی سرشار از تضادها است. این تضادها از زندگی دوگانه شاعر به مثابه سرباز-شاعر یا سرباز-صوفی نشأت گرفته است. فرمالیسم بیدل، فرمالیسمی نخبه‌گرایانه (نظیر سبک عراقی) نیست که تنها در پی تعهدات زیبایی‌شناسانه شاعر باشد، بلکه فرمالیسمی است که بتواند تضادهای زندگی دوگانه شاعر به مثابه سپاهی- صوفی را حل کند. این امر البته به هیچ وجه به معنای آن نیست که در همه حال درک معنای اشعار بیدل ساده است و یا او تعهدی به ساده‌گویی دارد. برای او، شکل (فرم) هنری باید چنان باشد که دیگران (حتی مردم عامی) را وا دارد که با جان کندن و عرق‌ریختن روحی به معنای آن پی‌برند؛ معنایی که با نگاهی پساساختارگرایانه، سیال است و به هیچ وجه به قطعیت نمی‌رسد. از این رو است که از نظر بیدل فهم معانی شعر و نثر او «فهم تند» می‌خواهد. این مقاله در پی آن است که با نگاهی به برخی از ابیات و غزلیات بیدل نشان دهد که چه رابطه‌ای بین جامعه عصر بیدل و شعر او وجود دارد و او چگونه زبان را برای حل تعارض‌‌های زندگی دوگانه خود به کار می‌گیرد.

کلیدواژگان: بیدل دهلوی، جامعه‌شناسی غزلیات بیدل دهلوی، فرمالیسم، سبک هندی.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Bedil as Militarist-Sufist: the Realization of Characteristics of Bedil’s Society in his Poetry

نویسنده [English]

  • masoud kousari
چکیده [English]

Abdul-Qādir Bedil’s life is full of contradictions and paradoxes. These paradoxes are the result of his dualistic life as soldier-poet or soldier-Sufist, a phenomenon which is unique in Iran. Meanwhile, the poets or writers with such paradoxical experiences are also very rare in the world. Bedil’s life is concerned with the difficult, fearful, adventurous, humoristic, rude atmosphere of militarism on the one hand and with ascetic, Sufistic, seclusionist life of a Sufist on the other hand. Therefore, Bedil can be contrasted to the typical figure of Iranian poets which are generally writer-poets. Focus on colloquial language, sympathy towards people, candor and divulgence are symptoms of rudeness of militaristic life in the turbulent society of late eleventh and early twelfth century (Hijri) India. On the other hand, his sufistic life is a combination of Iranian Sufism and the Indian mysticism of Upanishads. Bedil is not resentful of his or his fathers’ militarism and is prepared for it. Meanwhile, like the typical examples of Iranian-Islamic Sufism (e.g. Sanai, Attar, Jami and Rumi) and Indian Sufism (Buddhism and Hinduism), he seeks asceticism, avoids relations with royal court and focuses on the hidden aspects of Being. These two different worlds become unified with the unique language of Indian style. The extensive formalism of this language makes possible “secret speaking” and criticizing “governing power” with least harms and does not destroy his relations with the political system of Indian states. On the other hand it allows Bedil to express the everyday life (mostly with deriding and satirizing people’s life) by metaphors adopted from the colloquial language. Then Bedil’s formalism is not an elitist formalism (unlike Iraqi style) which is focused on aesthetic obligations of the poet, but is a formalism which can resolve the dualistic contradictions of the poet as militarist-Sufi. This does not mean that the understanding of Bedil’s poems is easy and he is obligated to speak clearly. In his view, artistic form should make people try hard to grasp its meaning. This meaning is fluid from a poststructuralist point of view and never reaches certainty. This is why the understanding of Bedil’s poetry and prose requires a “fast comprehension” in his own view. By giving examples from some of the Bedil’s poems, this article tries to show what kind of relationship exists between Bedil’s society and his poetry and how he uses language to resolve the contradictions of his dualistic life

کلیدواژه‌ها [English]

  • Abdul-Qādir Bedil
  • Sociology of Bedil’s Ghazals
  • formalism
  • Indian style
اسمارت، بری (1385) میشل فوکو، مترجم لیلا جوهرافشانی و حسن چاووشیان، تهران: نشر اختران.
اسمیت، دیوید وودراف (1393) هوسرل، مترجم سید محمد تقی شاکری، ویراستار یاسر پوراسماعیل، تهران: انتشارات حکمت.
باختین، میخاییل (1390) تخیل مکالمه‌ای: جستارهایی در باره رمان، مترجم رؤیا پورآذر، تهران: نشر نی.
پیرحیاتی، زاهرا و تمیم‌داری، احمد (1394) عناصر مضمون‌آفرین در پنجاه غزل برگزیده از بیدل، کهن‌نامه ادب پارسی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال ششم، شماره چهارم، صص 41-70.
حجتی، حمیده (1380) بیدل، در دانشنامه ادب فارسی، به سرپرستی حسن انوشه، جلد چهارم، تهران: انتشارات سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، صص 540- 562.
دیوان اقبال لاهوری (1361) اشعار فارسی اقبال لاهوری، مقدمه و حواشی از م. درویش، چاپ دوم، تهران: انتشارات جاویدان.
دیوان بیدل دهلوی (1392) به تصحیح و مقدمه اکبر بهداروند، 2 جلد، تهران: انتشارات نگاه.
ذوالفقاری، حسن و طباطبایی، سید مهدی (1394) کاربرد ضرب‌المثل‌های فارسی در عزلیات بیدل، فصلنامه ادب فارسی، سال 5، شماره 2، پاییز و زمستان 1394، شماره پیاپی 16، صص 57- 76.
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1376) شاعر آیینه‌ها: بررسی سبک هندی و شعر بیدل، تهران: انتشارات آگه.
صادق‌پور، عبدالرسول و کاظم‌پور، بهناز (1391) رهیافتی نشانه‌شناختی به «ردیف‌های رنگی» در غزلیات بیدل، فصل‌نامه‌ی پژوهش‌نامه‌ی ادبیات و زبان‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد فیروزآباد، سال اول، سال اول، شماره سوم، پاییز 1391، صص 61-90.
طهماسبی، فرهاد (1395) جامعه‌شناسی غزل فارسی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
فرتر، لوک (1387) لویی آلتوسر، مترجم امیر احمدی‌آریان، تهران: نشر مرکز.
عمر، ماه‌جبین (2009) ترکیبات خاص بیدل در چهار عنصر: مجموعه مقالات بیدل‌شناسی، چاپ اول، دهلی نو، مرکز تحقیقات فارسی رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران، دهلی نو.
محمدی، علی (1388) بررسی انتقادی معنا و‌‌اندیشه‌های بیدل در آینه یک عزل، فصلنامه علمی- پژوهشی پژوهش زبان و ادبیات فارسی، پاییز 1388، شماره چهاردهم، صص 147-171.
محمدی، محمد‌حسین و کمالی بانیانی، مهدی‌رضا (1395) تشابهات و تمایزات صور خیال بیدل دهلوی با نیما، نشریه ادب و زبان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال 19، شماره 40، پاییز و زمستان 1395، صص 273-295.
ولف، جنت (1389) زیبایی‌شناسی و جامعه‌شناسی هنر، مترجم بابک محقق، تهران: فرهنگستان هنر.
ویلسون، راس (1389) تئودور آدورنو، مترجم پویا ایمانی، تهران: نشر مرکز.