طنز کارناوالی و بازتاب آن در داستان‏های بهرام صادقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران

چکیده

کارناوال  (Carnival)یکی از زمینه‏های ایجاد کلام چندآوا در نظریۀ منطق گفت‌وگویی میخاییل باختین است. کارناوال که برآمده از جشن‏های توده‏ای مردم در سده‏های میانه است، در کلام، با مؤلفه‏هایی نظیر طنز، تمسخر و شوخی، نفی ارزش‏های حاکم بر جامعه، آمیختگی مرگ و زندگی، توجه به جسم و لذت‏های جسمانی، انتقادهای اجتماعی و به طور کلی، با هر آنچه به رویاروییِ گفتمان توده‏ای و غیررسمی با گفتمان رسمی و غالب راه می‏برد، نشان داده می‏شود. باختین، این نظریه را در تقابل با تک‏آوایی، شادی‏ستیزی و جزم‏اندیشی رژیم استالین مطرح کرد. نکته‏ای که این پژوهش بر آن تأکید دارد کاربست ویژۀ نظریۀ منطق گفت‌وگویی، به‌ویژه کارناوال، در تاریک‏ترین و پراختناق‏ترین ادوار تاریخ است. برای این منظور، بهرام صادقی، در جایگاه یکی از برجسته‏ترین طنزپردازان معاصر فارسی که در دورۀ سیاهِ پس از شکست کودتای 28 مرداد 1332 به نگارش آثار طنزآمیز خود پرداخت، مورد توجه قرار گرفته است. این پژوهش درصدد پاسخ‏گویی به این پرسش بوده است که طنز موجود در داستان‏های صادقی تا چه میزان با مؤلفه‌‏های سخن کارناوالی هم‏خوانی دارد و زمینه‏های گرایش به چنین شیوه‏ای چه بوده است؟ دستاورد پژوهش حاکی از آن است که طنز موجود در آثار صادقی با بسیاری از مؤلفه‌‏های سخن کارناوالی نظیرِ مرگ‏اندیشی و آمیختگی مرگ و زندگی، نفی معاداندیشی و توجه به ابعاد جسمانی حیات انسانی، نفی ارزش‏های حاکم بر جامعه، انتقادهای اجتماعی و غیره هم‏سوست. از این رو، فضایی چندصدا و گفت‌وگوگرا بر آن حکم‏فرماست که در تقابل با عصر سیاه و پرخفقان بعد از کودتا قرار می‏گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Carnival Humorous and Its Reflection in Bahram Sadeggi Stories

نویسندگان [English]

  • Golamreza Pirooz 1
  • Marzieh Haghighi 2
چکیده [English]

Carnival is one of polyphonic word basis in Mikhail Bhaktin’s theory of dialogue logic. Since “the carnival” is emerged from the mass celebrates in the Middle Ages, this element in language, is demonstrated with components, as humor, mockery and joking, rejecting the values of society, mixture of life and death, according to flesh and physical delight, social criticism, and in general, anything leads to the discourse of mass with informal and dominant. Bhaktin’s theory posed at the odds with polyphony, anti-happiness and the dogmatism of Stalin regime. The point emphasized in this study is the specific application of conversational logic theory, specially “carnival” in most dark and repressive eras of history. For this purpose, Bahram Sadeghi as one of most significant Persian contemporary comedians, who in the black period after the coup of 28 august failures wrote his most significant works with a nature of hummer was considered. This research seeks to answer to this question that the hummer existing in Sadeghi’s stories to what extent is compatible with Carnival speaking components and what was the basis of attitude to such method? Research achievements are suggests that the existing hummer in Sadeghi’s stories is consistent with: revisiting death and the mixture of death and life, denying resurrection thoughts and attention physical dimensions of human life, rejecting values of society, social criticism and etc.. Hence a multi-sound and dialogue-oriented atmosphere is prevailed on it that is at the odds with the repressive and black period after the coup.
Carnival is one of polyphonic word basis in Mikhail Bhaktin’s theory of dialogue logic. Since “the carnival” is emerged from the mass celebrates in the Middle Ages, this element in language, is demonstrated with components, as humor, mockery and joking, rejecting the values of society, mixture of life and death, according to flesh and physical delight, social criticism, and in general, anything leads to the discourse of mass with informal and dominant. Bhaktin’s theory posed at the odds with polyphony, anti-happiness and the dogmatism of Stalin regime. The point emphasized in this study is the specific application of conversational logic theory, specially “carnival” in most dark and repressive eras of history. For this purpose, Bahram Sadeghi as one of most significant Persian contemporary comedians, who in the black period after the coup of 28 august failures wrote his most significant works with a nature of hummer was considered. This research seeks to answer to this question that the hummer existing in Sadeghi’s stories to what extent is compatible with Carnival speaking components and what was the basis of attitude to such method? Research achievements are suggests that the existing hummer in Sadeghi’s stories is consistent with: revisiting death and the mixture of death and life, denying resurrection thoughts and attention physical dimensions of human life, rejecting values of society, social criticism and etc.. Hence a multi-sound and dialogue-oriented atmosphere is prevailed on it that is at the odds with the repressive and black period after the coup.
Keywords: Bahram Sadeghi, Mikhail Bakhtin, dialog logic, carnival, hummer, polyphony.

کلیدواژه‌ها [English]

  • bahramsadeghi
  • Bakhtin
  • dialog logic
  • Carnival
  • Polyphony
.احمدی، بابک(1378). ساختار و تأویل متن. چاپ چهارم، تهران: مرکز.
2.اصلانی، محمدرضا(1384). بهرام صادقی؛ بازمانده‏های غریبی آشنا. تهران: نیلوفر.
3.باختین،میخاییل(1387).تخیل مکالمه‏ای: جستارهایی دربارۀ رمان.ترجمۀرؤیاپورآذر، تهران: نی.
4.----------(1384).زیبایی‏شناسی و نظریۀ رمان. ترجمۀ آذین حسین‏زاده، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات هنری.
5.----------(1377).«رابله و تاریخ خنده». درآمدی بر جامعه‏شناسی ادبیات، ترجمۀ محمدجعفر پوینده، تهران: نقش جهان، صص479- 512 .
6.پاینده، حسین(1373).«ریشه‏های تاریخی و اجتماعی رمانتیسم».ارغنون، شمارۀ2،صص101-108.
7.تامپسون، فیلیپ(1369). گروتسک در ادبیات، ترجمۀ غلامرضا امامی،شیراز: شیوا.
8.تودوروف، تزوتان(1377).منطق گفت‌وگویی میخاییل باختین. ترجمۀ داریوش کریمی، تهران: مرکز.
9.----------(1373).«باختین: بزرگ‏ترین نظریه‏پرداز ادبیات در قرن بیستم». سودای مکالمه، خنده، آزادی: میخاییل باختین؛ ترجمۀ محمدپوینده، تهران: آرست.
10.حلبی،علی‏اصغر(1365).مقدمه‏ای بر طنز و شوخ‏طبعی درایران.تهران: مؤسسۀپیک ترجمه ونشر.
11.دزفولیان، کاظم؛ طالبی، معصومه(1389).«مقایسۀ اساطیر یونان و ایران بر پایۀ اندیشه‏های باختین».نشریۀ ادبیات تطبیقی دانشگاه شهیدباهنر کرمان،دورۀ جدید،سال دوم، شمارۀ3، صص97- 115.
12.دستغیب، عبدالعلی(1376).«طنز تلخ بهرام صادقی و طنز شیرین ایرج پزشکزاد». گزارش، شمارۀ 82، صص 59-63 .
13.رهنما، تورج(1372).«طنز در داستان کوتاه امروز». چیستا، شمارۀ 104و105، صص370-375 .
14.زیما، پیر.و.(1377).«جامعه‏شناسی رمان از دیدگاه یان وات، لوکاچ، ماشری، گلدمن، باختین». درآمدی بر جامعه‏شناسی ادبیات، ترجمۀ محمدجعفر پوینده، تهران: نقش جهان، صص155-196.
15.سپانلو،محمدعلی(1340).نویسندگان پیشرو ایران،تهران: کتاب زمان.
16.سعیدی، سارا(1385). بازخوانی مجموعه داستان‏های کوتاه «سنگر و قمقمه‏های خالی» اثر بهرام صادقی با تکیه بر مبانی نقد جدید. پایان نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران،دانشکدۀ علوم انسانی و اجتماعی، گروه زبان و ادبیات فارسی.
17.شربتدار، کیوان؛انصاری، شهره(1391).«گروتسک و ادبیات داستانی: بررسی مفهوم گروتسک و کاوش مصداق‏های آن در داستان‏های کوتاه شهریار مندنی‏پور»، ادبیات پارسی معاصر، سال2،شمارۀ2، صص105-121.
18.شکورزاده، ابراهیم(1367).«فرانسوا رابله؛ نویسندۀ بزرگ و شوخ‏طبع قرن شانزدهم فرانسه». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات وعلوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد،سال21، شمارۀ4، صص537-552.
19.صادقی، بهرام(1383). وعدۀ دیدار با جوجو جتسو. تهران: پژوهه.
20.----------(1354). سنگر و قمقمه‏های خالی. چاپ سوم، تهران: کتاب زمان.
21.----------(1353). ملکوت. چاپ چهارم، تهران: کتاب زمان.
22.صدر، رویا(1380).«بهرام صادقی، طنز و قمقمه‏های خالی». کتاب‏ماه ادبیات و فلسفه،شمارۀ‏44،صص58-61.
23.صنعتی، محمد(1382). «با مرگ به ستیز مرگ:بررسی روان‏شناختی ملکوت بهرام صادقی». تحلیل‏های روان‏شناختی در هنر و ادبیات، چاپ دوم، تهران: مرکز.
24.غلامحسین‏زاده، غریب‏رضا؛ غلام‏پور، نگار(1387). میخاییل باختین. تهران: روزگار.
25.کریچلی، سیمون(1384). در باب طنز. ترجمۀ سهیل سمّی، تهران: ققنوس.
26.گلسرخی،خسرو(1377).«شناسنامه‏ای تلخ». خون آبی بر زمین نمناک: در نقد و معرفی بهرام صادقی، به کوشش حسن محمودی، تهران: آسا، صص265-270.
27.مقدادی، بهرام؛ بوبانی، فرزاد(1382).«جویس و منطق مکالمه: رویکردی باختینی به اولیس جیمز جویس». پژوهش‏های زبان خارجی، شمارۀ15،صص19-29.
28.مکاریک، ایرناریما(1390).دانش‏نامۀ نظریه‏های ادبی معاصر.ترجمۀ مهران‏مهاجر ومحمد نبوی، چاپ چهارم، تهران: آگه.
29.موحد، عبدالحسین(1382). «طنز و خلاقیت». پژوهش‏های ادبی، شمارۀ2،صص157-171.
30.مهدی‏پورعمرانی، روح‏الله(1379). مسافری غریب و حیران: نقد و بررسی گزیده داستان‏های بهرام صادقی. تهران: روزگار.
31.میرعابدینی، حسن(1380). صد سال داستان نویسی ایران.(ج1و2)، چاپ دوم، تهران: چشمه.
32.نفیسی، آذر(1369)، «اندر باب نقش بازی در داستان(برداشتی از «آقای نویسنده تازه‏‏کار است» اثر بهرام صادقی)»، کلک، شمارۀ5، صص31-43.
33.نولز، رونلد(1391). شکسپیر و کارناوال پس از باختین. ترجمۀ رؤیا پورآذر، تهران: هرمس.
34.یزدی،نرگس؛ ابراهیمی،منصور(1390). «بررسی انگاره‏های کارناوالی در نمایشنامۀ رومئو و ژولیت از دیدگاه باختین»، نشریۀ هنرهای زیبا-هنرهای نمایشی وموسیقی، شمارۀ43، صص51-57.
35.Bakhtin, Mikhail (1984). Rabelais and His World. Helene Iswolsky(Tr.) Indiana University Press.
36.Hobby, Blake. & Deboer, Zachary Robert. (2009). "Carnival Virtues: Sex, Sacrilege and the Grotesque In Nathanael West's Miss Lonelyhearts", in: The Grotesque, Infobase.